Liveblog stikstofdebat (gesloten): Deel Kamer wil nieuwe ondergrens pas invoeren na oordeel rechter

23.35 uur. Debat afgelopen

Het debat is om 23.35 uur afgelopen. In totaal zijn er zestien moties ingediend. Na afsluiting van het debat begint het voorjaarsreces van de Tweede Kamer. De Kamer zal op dinsdag 4 maart over de moties stemmen. Ook over de motie van wantrouwen.

22.40 uur. Wiersma krijgt motie van wantrouwen van PvdD

Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) heeft het vertrouwen in de minister verloren, zegt ze. Alle opties moeten volgens haar worden bekeken om de stikstofproblemen op te lossen, en als de minister niet bereid is om, als dat nodig is, een gedwongen krimp van de veestapel te overwegen, doet ze haar werk niet goed. Zij dient een motie van wantrouwen in.

De motie is niet door andere partijen ondertekend, maar toch zijn andere Kamerleden niet tevreden over het debat. Het enige positieve is dat het ondanks alles toch nog binnen de tijd is gebleven, vindt Sandra Beckerman (SP). Verder noemt ze het een debat van ongemak en ongeduld. Annemarie Podt (D66) vond het debat frustrerend, zegt ze. Beiden, en met hen veel andere Kamerleden van de oppositie, hebben kritiek op hoe minister Wiersma het nieuws over de rekenkundige ondergrens heeft gebracht; eerst op vrijdag via een ronkend filmpje op de BBB-website en in een interview met De Telegraaf, en pas een halve week later informeerde ze de Kamerleden hierover met een Kamerbrief. En pas in die brief vertelde de minister dat er een risico is dat met de invoering van de rekenkundige ondergrens een nieuwe groep PAS-melders kan ontstaan.

Het was voor Annemarie Koekkoek (Volt) reden om een motie in te dienen waarin ze de regering vraagt om de Kamer uitvoerig op de hoogte te houden van alle stappen die de ministeriële stikstofcommissie zet, zodat ministers hun beleid niet via kranten en partijwebsites naar buiten brengen.

Drie andere, breed ondertekende, moties vragen de minister om de rekenkundige ondergrens pas toe te laten nadat zeker is dat de rechter die toe zal staan. Kamerleden zijn bang dat anders een nieuwe groep PAS-melders ontstaat. Wiersma ontraadt die moties; volgens haar is het procedureel niet mogelijk om dat te doen.

Verder wil bijna de hele Kamer, zowel de coalitie als oppositie, dat Wiersma begin april met een concreet pakket aan maatregelen naar de Kamer komt, waarmee de stikstofuitstoot omlaaggaat.

22.00 uur. Minister reageert op filmpje BBB-website: Heb geen valse verwachtingen gewekt

Minister Wiersma reageert op meerdere vragen over de video die op de BBB-website te zien was afgelopen vrijdag, bij de bekendmaking van het nieuws over de rekenkundige ondergrens. PvdD en D66 zijn van mening dat de minister daarmee boeren valse hoop geeft. Volgens Wiersma is het niet raar dat een kabinetslid met een video op de website van zijn/haar partij staat, als er zo'n grote stap gezet kan worden. „Ik heb geen valse verwachtingen gewekt.”

21.40 uur. Hoeveel procent van de uitstoot komt van bronnen met een zeer lage uitstoot?

We beginnen eindelijk met het eerste blok, de rekenkundige ondergrens. De minister gaat snel door de vragen voor dit blok heen, want de meeste daarvan zijn al beantwoord. Op een vraag van Bromet (GroenLinks-PvdA), over hoeveel procent van de stikstofuitstoot uit bronnen van minder dan 1 mol komt, moet ze het antwoord schuldig blijven. „Dat wordt nog onderzocht”, zegt ze.

Bromet wil wel helpen – ze blijkt naar de (voor haar) bekende weg te hebben gevraagd. „Het RIVM heeft dat berekend,” zegt ze, „en het is 70 tot 80 procent van de stikstofuitstoot. Dat betekent dat de invoering van een rekenkundige ondergrens zal leiden tot een grotere totale uitstoot”, stelt ze. „Dat kan toch niet?”
Volgens Wiersma valt dat wel mee. „Er is een impactanalyse gedaan,” zegt ze, „en de verwachting is dat de totale uitstoot gelijk zal blijven.”

21.15 uur. De KDW uit de wet halen kan niet zomaar

Lidewij de Vos (FVD) had voorgesteld om Aerius gewoon af te schaffen. Maar dat kan niet zomaar, zegt Wiersma. Aerius-calculator wordt door de Raad van State geaccepteerd als model om vergunningen te verlenen, en er is nog geen alternatief. Maar als er een wetenschappelijk houdbaar alternatief is, dan wil de minister Aerius graag afschaffen.

„Maar zullen we dan niet gewoon de kritische depositiewaarde uit de wet halen?” vraagt De Vos (ze had dat trouwens ook al eens eerder in een commissiedebat gedaan). „Nee,” antwoordt Wiersma (net als de vorige keer), „ de KDW is een voortvloeisel uit de vereisten van de Vogel- en Habitatrichtlijn. We hebben dat niet in Nederland zelf bedacht. Er is een internationale wetenschappelijke consensus over hoeveel stikstof een habitat kan verdragen, en die is ook juridisch bevestigd. Er zijn verschillende drukfactoren, maar als stikstof daar een van is, kun je die niet negeren”, stelt Wiersma.

21.00 uur. Podt en Vedder vragen naar de risico’s van een rekenkundige ondergrens

Het debat is ondertussen langzaam op het onderwerp van de rekenkundige ondergrens gekomen – al is de minister officieel niet met het blokje begonnen. Die rekenkundige ondergrens wil Wiersma zorgvuldig invoeren, zegt ze, om te voorkomen dat er nieuwe PAS-melders bijkomen. Maar op het moment dat die grens er is, stelt Podt, zullen boeren instappen. Ook al is die grens nog niet door de rechter bevestigd. Maar als de rechter die grens dan toch afschiet, staan die boeren er dan alleen voor, of schiet de overheid hen te hulp? De minister geeft er niet echt antwoord op. Ze is ervan overtuigd, zegt ze, dat de ondergrens juridisch houdbaar zal zijn.

Maar toch staat in de brieven van de minister dat er een risico is dat er nieuwe PAS-melders ontstaan, stelt Vedder. Is het dan niet verstandiger om de grens pas in te voeren als de rechter erover heeft beslist? Wiersma blijft eraan vasthouden dat de procedure heel zorgvuldig is, en dat extra uitstel niet nodig is. „Maar als je toch weet hoe vaak het mis is gegaan, en wat de gevolgen zijn geweest, vindt de minister het dan echt belangrijker om die ondergrens een paar maanden eerder in te laten gaan dan het risico te nemen op een nieuw bloedbad?“ vraagt Vedder. „Vindt de minister dat echt belangrijker?”

„Voorzichtigheid is van belang,” antwoordt Wiersma, „maar we moeten ook stappen zetten op dit dossier. Niet in de laatste plaats om PAS-melders te helpen en te zorgen dat er geen handhaving plaatsvindt.”

André Flach (SGP) stelt voor om dan bedrijven die kunnen aangeven dat ze onder die grens geven, een vergunning te geven. Dan hebben die boeren toch een bescherming.

20.40 uur. Update over Lbv en Lbv-plus

Pieter Grinwis (ChristenUnie) vraagt aan de minister of zij een update over de stoppersregelingen kan geven. De voorlopige inschatting is dat de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de regeling met piekbelasting (Lbv-plus) zo'n 32 mol per hectare op zullen leveren. Daar zijn flink wat dieren mee gemoeid (peildatum 6 februari): sowieso 69.000 stuks melkvee. 9,3 miljoen stuks pluimvee, 1,3 miljoen varkens en 115.000 vleeskalveren zullen de komende jaren verdwijnen, laat Wiersma tijdens het debat weten.

Van der Wal hoopte destijds dat de Lbv-plus een reductie van 100 mol op zou leveren. De 32 mol komt daar nog niet bij in de buurt. Het aantal mol kan de komende maanden nog oplopen, omdat veel boeren nog midden in het stopperstraject zitten. De definitieve cijfers zijn er dan ook nog niet.

20.05 uur. Wiersma: Dwang is persoonlijke rode lijn

Minister Wiersma gaf eerder in de media al aan dat ze gedwongen krimp, als dat ter sprake komt, niet gaat meemaken als minister. Tijdens het debat herhaalde Wiersma meerdere keren dat gedwongen krimp of onteigening haar 'persoonlijke rode lijn is'. Esther Ouwehand (PvdD) vindt dat ‘problematisch’ met het oog op het vlottrekken van de vergunningverlening. Ze wijst erop dat in de ministeriële commissie alle opties op tafel liggen.

Ouwehand: „We weten dat er een ingrijpende hervorming plaats moet vinden waarbij pijnlijke keuzen gemaakt moeten worden. Juist voor boeren is het belangrijk om te weten dat diegene die ze vertrouwen, de moed heeft om de maatregelen te nemen en de boeren mee te nemen, en niet wegloopt. Zeker niet nadat je boeren nu voorhoudt dat het probleem wordt opgelost met een hogere ondergrens. Die combinatie is heel problematisch.”

Wiersma: „In het hoofdlijnenakkoord staat iets over gedwongen krimp en onteigeningen. Juist om recht te doen aan het vertrouwen van de mensen die dit aangaan, is dit voor mij een persoonlijke rode lijn.”

Ze is het ook niet eens met de stellingname van Ouwehand: „Met de eerste brief waarin ik de contouren schets met betrekking tot doelsturing, wil ik juist naast de sector staan, hen helpen te ontwikkelen richting bedrijfsspecifieke emissiedoelen.”

Ouwehand: „Je moet niet iets beloven wat je niet kunt waarmaken. Dat is met het regeerprogramma al gebeurd en de afgelopen dagen heeft ze dat helemaal zelf al gedaan. De suggestie wekken dat er een hogere ondergrens komt, in combinatie met de uitspraken dat als het moeilijk wordt en echte knopen moeten worden doorgehakt en het haar niet aanstaat, dat ze dan wegloop. Ik kan de minister één ding vertellen: als ze geen maatregelen durft te nemen waarmee de natuur echt gaat herstellen, dan komt ook die drempelwaarde er niet. Wil je vasthouden aan je eigen rode lijn, dan moet je boeren toegeven dat je hebt gelogen over de ondergrens. Wil je die drempelwaarde wel, dan moet je in de commissie ook keuzen durven te maken.”

Wiersma legt in een lang antwoord uit dat het belangrijk is dat dalende trend van stikstofemissie goed wettelijk geborgd wordt. Daar hoort ook een maatregelenpakket voor stikstofreductie bij. „Daar is brede consensus over. Uiteindelijk gaat het om natuurherstel. Ik zie het anders. Ik wil ook bestrijden dat de rekenkundige ondergrens een onwaarheid is. Er is brede wetenschappelijke consensus dat de 0,005 mol per hectare een schijnzekerheid is in de modellen. We gaan nu richting een correctie om die schijnzekerheid tegen te gaan. Het is én én. Het een sluit het ander niet uit. Dat de ondergrens voor advies naar de Raad van State gaat, wil niet zeggen dat we niet nog met een pakket aan maatregelen komen.”

20.00 uur. Debat weer hervat

Het debat is weer begonnen. Minister Wiersma behandelt de vragen in drie blokjes. Deze zijn:
1. Rekenkundige ondergrens.
2. ⁠De ministeriële commissie en stikstofmaatregelen.
3. Doelsturing.

Aan het eind van elk blok kunnen Kamerleden vragen stellen.

19.10 uur. Debat geschorst tot 20.00 uur

Na ruim drie uur hebben alle Kamerleden hun inbreng gedaan en is het debat geschorst voor de dinerpauze.

Het debat gaat om 20.00 uur weer verder. Dan komen landbouwminister Femke Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie aan het woord. Zij zullen dan reageren op de vragen van alle Kamerleden.

19.00 uur. FVD meent dat er al een alternatief is voor de KDW

Volgens Forum voor Democratie is er geen stikstofprobleem. De KDW moet afgeschaft worden en extra stikstofmaatregelen zijn niet nodig, meent de partij.

Lidewij de Vos geeft een korte geschiedenisles over de KDW. Ze wijst erop dat Nederland in 2003 er zelf voor heeft gekozen om voor alle Natura 2000-gebieden stikstofnormen (KDW's) te hanteren. „Dit is geen Europese verplichting. Wij hebben zelf als doel gesteld dat de stikstofneerslag onder deze normen moet liggen.”

Vervolgens stelde het kabinet volgens haar al in 2006 vast dat de KDW een onwerkbare situatie creëert. Ook in 2008 werd dat gedaan door een werkgroep onder leiding van voormalig Europees topambtenaar Carlo Trojan. De Vos: „Toen al werd geconcludeerd dat de KDW in de toekomst niet gezien moet worden als doelstelling, omdat dat in omliggende landen ook niet gebeurt.”

Nog steeds staat de KDW in de wet. De Vos: „Daarom heeft Nederland een zogenaamd stikstofprobleem. Een papieren probleem, waarvan onwetenschappelijke normen de oorzaak zijn en niet het gevolg. Schaf je de KDW af, dan is stikstofreductie niet meer nodig en kunnen de agrarische sector, de bouw en industrie weer aan de slag. Het stikstofprobleem is dan opgelost.”

Het kabinet zoekt naar een juridisch houdbaar alternatief. De oplossing heeft de FVD'er al. Tijdens het debat laat ze de leeswijzer Natura 2000 zien. „Daarin staat dat natuurgegevens uit de praktijk gebruikt kunnen worden bij vergunningverlening. Geen modelmatige normen, maar bijvoorbeeld de daadwerkelijke aanwezigheid van bijvoorbeeld kenmerkende typische soorten. Waar wacht de minister nog op?”

18.55 uur. SP: Is de aangekondigde nieuwe ondergrens een oplossing of een zeepbel?

„De afgelopen vrijdag ronkend aangekondigde oplossing voor de stikstofcrisis bleek drie dagen later nog onzeker”, stelde Sandra Beckerman (SP). Want toen bleek dat de rechter pas over anderhalf jaar een definitieve uitspraak doet of de ondergrens van 1 mol houdbaar zal zijn. De minister wil voor die tijd boeren wel toestaan, na een uitspraak van de Raad van State, om vergunningvrij projecten tot die ondergrens uit te voeren, maar wat als de rechter dat na anderhalf jaar alsnog niet toestaat, vroeg Beckerman. Wie draait dan voor de schade op, de boer of de overheid?

18.45 uur. ChristenUnie pleit voor wettelijk emissiedoel

De ChristenUnie pleit voor een wettelijk emissiedoel. Daarmee hebben boeren langjarige duidelijkheid.

De omslag naar emissiebeleid is Kamerlid Pieter Grinwis naar eigen zeggen 'uit het hart gegrepen'. Hij vraagt zich wel af waarom er in de Kamerbrief van afgelopen vrijdag geen doelen zijn geformuleerd. „Een landelijk reductiedoel stellen en vanuit daar de vertaling maken naar bedrijfsspecifieke doelen is blijkbaar te spannend. Heeft de minister een gebrek aan vertrouwen in ondernemers?”

De Kamerbrieven van afgelopen vrijdag laten volgens Pieter Grinwis vooral zien dat het kabinet tenminste één kunst beheerst, namelijk het uitstellen van keuzen. „De vraag is: is dat een kwestie van niet kunnen, niet durven of niet willen. De tijd van uitstellen is voorbij, het is tijd voor dappere keuzen.”

Grinwis vindt dat niets of niemand het verdient om restpost te zijn: „De boer niet, de PAS-melder niet, de woningzoekende niet, de ondernemer niet en ook de natuur niet. Tegelijkertijd geldt dat niet alles overal kan. Door besluiteloosheid is een ieder die ik net noemde, een restpost. Kortom: er zijn rentmeesters gevraagd met hoop, lef en trots. Mijn vraag is of die in vak K zitten. Aan zachte heelmeesters hebben we niet veel.”

André Flach (SGP) heeft een vraag over het vastleggen van emissiedoelen in de wet. Hij is van mening dat de natuur er niet beter van wordt als er getallen in de wet staan. Hij vraagt aan Grinwis of het niet verstandig is om een gebord programma van daling vast te leggen, in plaats van zo'n emissiedoel.

Grinwis is bang dat alleen het vastleggen van een proces, in een programma, niet voldoende is voor de rechter. Volgens hem kun je met het vastleggen van een wettelijk emissiedoel boeren juist rechtszekerheid bieden, omdat ze dan uit kunnen gaan van een vast doel. Dat stelde Remkes ook al voor. „Daarom zeg ik: de KDW uit de wet, de doelen erin. Dat doen we met de Klimaatwet ook. Daar staat ook niet in dat we maatregelen nemen tot een temperatuurstijging van 1,5 graad gerealiseerd is. Er staat in dat we een percentage aan CO2 reduceren in jaartal 'X'.”

Volgens Grinwis zou er prima worden voldaan aan een wettelijk emissiedoel in 2035 als bij wijze van spreken ‘vandaag’ al wordt begonnen met emissiereductiebeleid voor zowel landbouw als andere sectoren die stikstofoxiden produceren. „Dan krijg je ook een geborgde reductie.”

18.40 uur. Debat kort geschorst

Nadat Caroline van der Plas zo'n 50 minuten achter het spreekgestoelte heeft gestaan vanwege de vele interrupties, is het debat kort geschorst.

17.55 uur. Caroline van der Plas in de verdediging over de communicatie over de rekenkundige ondergrens

Caroline van der Plas (BBB) heeft weinig vragen aan de minister, maar gebruikt haar spreektijd vooral om de visie van de BBB op de stikstofproblemen uit te zetten. Ze complimenteert haar minister, die met haar verhoging van de rekenkundige ondergrens ‘een eerste stap heeft gezet’ naar een uitweg uit de crisis.

Dat roept meteen een vraag op van Anne-Marijke Podt. „Op de site van de BBB stond: ‘Minister Wiersma breekt stikstofslot open’”, zegt ze. „Dat is toch heel wat anders?“ Heeft de BBB boeren hiermee geen vals vertrouwen gegeven, vraagt ze. Maar de minister heeft de boeren weer hoop gegeven, stelt Van der Plas. „Wij zijn blij met een minister die op zoek is naar die rekenkundige ondergrens.” „Maar er wordt niets opengebroken”, stelt Podt. „Het is goed als boeren weer hoop krijgen, maar niet als het valse hoop is.”

Ook andere Kamerleden hebben vragen over de communicatie van de BBB over het rapport van Petersen over de rekenkundige ondergrens. Om die in te stellen moet er nog heel wat meer gebeuren, stelt het rapport ook zelf, om geen nieuwe generatie PAS-melders te laten ontstaan. Peerreviewers stellen dat er ook een sterke, geborgde, daling van de stikstofuitstoot nodig is, maar, stellen de Kamerleden, over die onzekerheden vertelde de BBB niets in hun communicatie. Maar Van der Plas ziet de problemen niet. „De BBB gaat over haar eigen communicatie. Wij vonden het wel verstandig.”

Voorzitter Martin Bosma vindt de interrupties, en de vragen daarop, te lang duren. „Graag wat korter, allemaal”, zegt hij. „We zijn op weg naar de dinerpauze, en de minister is dringend aan een sanitaire stop toe.”

Eline Vedder heeft nog een andere vraag. „In de Eerste Kamer heeft de BBB een motie om 5 miljard in het Klimaatfonds voor de landbouw te reserveren”, stelt ze. „Gaat de BBB dat ook in de Tweede Kamer doen?” Maar dat wil Van der Plas nog niet toezeggen. „Wij zijn onze positie voor de Voorjaarsnota [waar het kabinet de in- en uitgaven voor de regering afspreekt - WvG] nog aan het bekijken”, zegt ze.

17.50 uur. Volt vindt rekenkundige ondergrens 'schijnoplossing'

Marieke Koekkoek (Volt) is niet te spreken over hoe de minister het voorstel voor een rekenkundige ondergrens van 1 mol vrijdag presenteerde: „Het is zeer kwalijk dat de minister deze schijnoplossing presenteert om rust te brengen op het boerenerf. Ze verschuift de verantwoordelijkheid door naar de bestuursrechter.”

Het Volt-Kamerlid constateert dat de adviezen van de experts (de peerreviews) over de rekenkundige ondergrens alle kanten opgaan. Ze is van mening dat de minister daarbij aan cherrypicking doet en selectief adviezen van experts overneemt. „Waarom spreekt de minister over een vermeende wetenschappelijke doorbraak en heeft ze daarover gelogen afgelopen vrijdag? Als dit de werkwijze van de minister is, welk vertrouwen moeten we dan hebben in de ministeriele stikstofcommissie?” Koekkoek wil weten hoe adviezen worden gewogen en of daar inzicht in gegeven kan worden.

Volt vindt het snel tijd voor maatregelen zodat boeren perspectief krijgen en de natuur niet onder druk komt te staan. „De enige weg vooruit is investeren in een landbouwsector die binnen de ecologische grenzen blijft en waarin er meer aandacht is voor bodemgezondheid en waterkwaliteit. Daarvoor is een ruimtelijke visie, rechtszekerheid en structurele financiering nodig. De landbouw mag geen sector blijven die van crisis naar crisis gaat. Ze verdienen geen juridisch tikkende tijdbom, maar een minister die lef toont en toekomstperspectief biedt.”

17.47 uur. Eerdmans (JA21) hekelt stikstofwetten, wenst minister succes

Joost Eerdmans hekelt het in zijn ogen ridicule stikstofbeleid nog eens. „Je mag maar 0,005 mol stikstof per hectare per jaar aan depositie neerzetten”, zegt hij. „0,005 mol, dat is 14 gram. Dat is een halve koffieboon, per 10.000 vierkante meter.”

Hij is daarom een van de eersten die onomwonden positief is over de rekenkundige ondergrens van 1 mol. „Ook zonder degelijke juridische onderbouwing mag de minister die ondergrens invoeren”, stelt hij. Hij wenst Wiersma succes en kijkt uit naar het advies van de Raad van State.

17.37 uur. CDA wil vóór april duidelijkheid over aanpak PAS-melders

Het CDA pleit voor een stevig maatregelenpakket met een geborgde daling van de stikstofuitstoot waar alle sectoren aan bijdragen. Eline Vedder: „Het is de enige manier om PAS-melders en interne saldeerders te legaliseren en de vergunningverlening vlot te trekken.”

Ze komt op voor de PAS-melders. Ze leest in antwoorden op Kamervragen van D66 over de rekenkundige ondergrens dat als de rekenkundige ondergrens geen standhoudt bij de rechter, er een nieuwe groep PAS-melders kan ontstaan in de toekomst. „Dat is mijn worst nightmare.”

Vedder vraagt daarom of er voor het stikstofdebat in april ook wat gemeld kan worden over de collectieve aanpak voor PAS-melders. Ze noemt als voorbeeld het gebiedsemissieloket in de Alblasserwaard. „Deze aanpak zou verder uitgerold moeten worden.”

Het CDA-Kamerlid is blij met de rekenkundige ondergrens. Ze is alleen niet gerustgesteld. „Ik wil heel graag de vlag uithangen. Kan de minister alleen verzekeren dat de vlag geen dooie mus aan een vlaggenstok blijkt te zijn?”

17.20 uur. Holman (NSC): de minister heeft de PAS-melders valse hoop gegeven

„Opeens was die aankondiging van de minister er voor een rekenkundige ondergrens van 1 mol”, zegt NSC’er Harm Holman. En hij vindt het prima, zijn partij heeft er ook vaak voor gepleit. „Maar de vraag is of de Raad van State daarmee akkoord gaat”, stelt hij. Dat zal enkel lukken, waarschuwt hij de minister, als tegelijkertijd de stikstofuitstoot omlaag gaat. Op de vraag van Laura Bromet hoe de NSC dat wil bereiken, somt Holman op: krimp van de veestapel, het voerspoor, innovatie en grondgebondenheid.

Sandra Beckerman (SP) concludeert dat dit nu al de derde coalitiepartij is die kritisch is op de rekenkundige ondergrens, en die hamert op reductie. „Wat is hier aan de hand?” vraagt ze Holman.

Die antwoordt dat hij zich stoort dat de minister de PAS-melders valse hoop heeft geboden. „Het ligt veel complexer”, stelt hij. „Wij zullen veel meer moeten doen om de PAS-melders te helpen. PAS-melders zitten nu al 6 jaar in onzekerheid, en wij als regering kunnen hen nog steeds geen echte oplossing bieden.”

Beckerman concludeert dat de Kamer nu een heel gek debat voert. „We praten nu over een oplossing voor de stikstofcrisis, maar het kabinet heeft nog geen echt plan.”

17.10 uur. SGP: Prioriteer en kijk wat elk natuurgebied nodig heeft

De SGP vindt dat het stikstofbeleid drastisch anders moet. André Flach vertelt dat beeldend: „De wagen staat stil en de natuur moet wachten. Dit kan en moet anders. Dan moet wel de motorkap open bij garagebedrijf Wiersma en co. De zwart-wit interpretatie van de Habitatrichtlijn en de zwart-wit opstelling bij de KDW en Aerius. Het wringt met de dynamiek en diversiteit van de landbouw en natuur.”

De partij wil dat het kabinet prioriteiten stelt op basis wat de natuur in elk gebied nodig heeft. Flach: „Investeer niet voor MOB, maar voor de natuur.” De prioritering betekent dat de depositiedoelen uit de wet moeten worden gehaald en vervangen moeten worden door een wettelijk programma waarmee een geborgde daling van de stikstofuitstoot wordt gerealiseerd.

Ook het natuurbeleid moet op de schop. Flach haalt het voorbeeld van de zwarte specht aan. In de natuurdoelanalyses wordt aangegeven dat stikstof voor die vogel de grootste drukfactor is. In de praktijk blijkt dat de waterhuishouding te zijn. Het toont volgens de SGP'er aan dat verschillende natuurgebieden meer te doen hebben met de waterhuishouding dan met stikstof. „De focus ligt alleen op stikstof. We moeten niet doen alsof elke habitat belangrijk is.”

Flach waarschuwt ook een waarschuwing mee aan de minister: „Hoe groter zij het maakt en hoe meer ze het naar zich toetrekt, hoe kwetsbaarder het wordt. Kies voor een beoordelingsvrijstelling. Zorg voor randvoorwaarden en registratie, zodat de hand aan de kraan blijft. Zorg voor stapeling van bewijsvoering, zodat niet alles van het 1 mol-advies afhangt. Begin bij tijdelijke deposities en afgebakende groepen, zoals de PAS-melders. Kortom, doe het slim en beheerst.”

De SGP is ook benieuwd hoe het kabinet kijkt naar de voorstellen die LTO dinsdag heeft gepresenteerd, zoals het voorstel om PAS-gevallen te legaliseren door te besluiten deze aan te merken als natuurtoestemmingsvervangende besluiten. En het voorstel om gebruik te maken van een haakje in Europese arresten voor intern salderen aan de voorkant bij onlosmakelijk met elkaar verbonden activiteiten. „Pakt het kabinet dit ook op?” vraagt Flach aan Wiersma.

17.05 uur. Ouwehand valt Wiersma en BBB keihard aan in bijdrage vol PvdD-retoriek

„De minister en de BBB hebben de boeren keihard voorgelogen met hun verhaal van een rekenkundige ondergrens van 1 mol”, zegt Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren. „In de Kamerbrief die de minister vervolgens naar de Kamer stuurde, staat iets heel anders, maar welke boer leest die Kamerbrieven nou?”

Volgens Ouwehand is er maar één oplossing: zorgen dat de natuur herstelt en boeren duidelijkheid te geven. En dat vergt pijnlijke keuzen, zegt ze. „Maar als deze minister niet terugkomt op de valse retoriek die ze heeft gegeven, weet je nu al dat we het niet gaan oplossen.”

In het kabinetsvak lijkt minister Wiersma niet geïnteresseerd. Ze kijkt niet op, maar bladert op haar tablet.

17.00 uur. PVV: Stikstofbeleid moet zich richten op bufferzones rond stikstofgevoelige natuurgebieden

Jeanet Nijhof-Leeuw (PVV) is kritisch op het kabinet. De Kamerbrieven van afgelopen vrijdag over stikstof bevatten volgens haar ‘een hoop tekst, maar weinig inhoud’.

De rekenkundige ondergrens is wel concreet uitgewerkt, maar dat staat niet in de Kamerbrief. Net als Bromet, is ook Nijhof-Leeuw niet te spreken over de werkwijze van Wiersma. „De minister moest na een paar dagen in de Eerste Kamer al toegeven dat de ondergrens wordt uitgewerkt, er geen juridische toetsing is geweest en het hele proces anderhalf jaar kan duren. De verwarring werd groter toen woensdagavond een brief kwam waarin stond dat er wel een onderbouwing is en dat er over een paar maanden duidelijkheid komt.”

„We weten niet meer waar we aan toe zijn”, concludeert het Kamerlid van de grootste fractie uit de Tweede Kamer. „Dit kan echt niet.” De PVV is van mening dat de minister doorgaat op een koers die onhoudbaar is. „Ze komt niet met een voorstel dat ervoor zorgt dat de instandhouding van de stikstofgevoelige habitats geborgd is. Er is een eenzijdige focus op generieke stikstofreductie, terwijl heel Nederland op slot is.”
Volgens de PVV gaat de minister ‘van opkoopregeling naar opkoopregeling’. Daar is de partij geen voorstander van. „Voor de PVV is ordinaire krimp onnodig en onacceptabel.”

De PVV is van mening dat de woningbouw zo snel mogelijk weer op gang gebracht moet worden. Ook de mobiliteit moet niet getroffen worden. Nijhof-Leeuw wijst erop dat deze sectoren 2 procent bijdragen aan de totale stikstofdepositie. „Als de minister op steun van de PVV wil rekenen, moet ze afblijven van woningbouw en mobiliteit, dus ook van de 130 kilometer per uur.”

De stikstofmaatregelen zouden zich volgens Nijhof-Leeuw moeten richten op bufferzones rond Natura 2000-gebieden met stikstofgevoelige soorten. „Buiten die gebieden moet geboerd, gereden en gebouwd kunnen worden.”

De PVV wil voor het stikstofdebat in april een concreet voorstel over hoe de KDW uit de wet gehaald wordt. In juni moeten er dan spijkers met koppen geslagen kunnen worden. „Het stikstofslot moet er binnen een halfjaar af”, duidt Nijhof-Leeuw.

16.20 uur. VVD hamert op juridisch geborgde daling van de stikstofuitstoot

„De VVD is voor iedere oplossing die Nederland van het slot haalt”, stelt Thom van Campen, en noemt daarbij de rekenkundige ondergrens van 1 mol die de minister wil invoeren, en verwijst ook naar het recente plan van LTO. „Het duurt te lang. Ondernemers staan stil, infrastructuurprojecten staan stil, en ook Defensie loopt tegen de kaders van de stikstofwet aan.”

„Maar daarbij is een juridische onderbouwing voor ons belangrijk. „Niet omdat de VVD zo van regels houdt, maar omdat we willen voorkomen dat ondernemers straks van de regen in de drup raken.”

Nieuwe PAS

In antwoord op vragen van Eline Vedder (CDA) zegt hij dat een juridisch geborgde daling van de stikstofuitstoot cruciaal is. „Anders gaan we precies verder waar we in 2019 zijn gestopt, met de PAS.” Hij wil van de ‘krankzinnige’ situatie af dat er voor de kleinste ontwikkeling een vergunning nodig is. „Maar daarvoor zul je eerst een geborgde daling van die uitstoot hebben.”

De eerdere uitspraak van minister Wiersma dat zij een gedwongen krimp van de veestapel niet zal meemaken, komt ook op tafel te liggen. Op vragen van Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) en Esther Ouwehand (PvdD) zegt Van Campen dat er bij het zoeken naar een oplossing voor de stikstofcrisis geen taboe zou moeten zijn. „Dat staat ook in de brieven van de regering.” Met de oppositieleden is hij wel benieuwd of minister Wiersma bij haar standpunt zal blijven. Maar als Ouwehand vraagt of de Kamer minister Wiersma in dat geval naar huis moet sturen, gaat hij niet zover. „Laten we eerst wachten wat de minister zegt.”

Gedwongen krimp

Caroline van der Plas verdedigt Wiersma vervolgens. „In het hoofdlijnenakkoord staat: ‘Er wordt niet gestuurd op gedwongen krimp van de veestapel’”, leest ze voor. „Gaat de VVD zich daaraan houden, of wil die het hoofdlijnenakkoord openbreken?”

Van Campen stelt echter dat die passage gelezen zou moeten worden als dat een gedwongen krimp geen doel op zich moet zijn. Maar dat het wel een gevolg van beleid kan zijn. Van der Plas volgt die interpretatie niet. Zij wil van Van Campen horen dat gedwongen krimp of onteigening nooit zal gebeuren.

Als hij vervolgens zegt dat gedwongen krimp of onteigening uitgesloten is, willen Bromet en Ouwehand weten hoe het nou zit. Zijn er nu wel taboes of niet? Ook als bijvoorbeeld één enkele boer niet uitgekocht wil worden bij een cruciaal infrastructuur- of defensieproject. Van Campen lijkt in het nauw te zitten. Hij gelooft in dat soort zaken meer in dialoog en samenwerking, stelt hij. „Als je haast hebt, en dat hebben we, moet je geen dwang gebruiken. Dan kom je in ellenlange gerechtelijke procedures, en dan ben je vijftien jaar verder voordat het is opgelost.”

16.13 uur. Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) adviseert minister: Stop ermee en wordt Kamerlid voor BBB

Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) richt haar pijlen op minister Wiersma. „Dit debat gaat niet over de natuur, maar over de werkwijze van de minister.”
Het Kamerlid blikt terug op afgelopen vrijdag, toen minister Wiersma via de media aankondigde dat er een rekenkundige ondergrens van 1 mol mogelijk is. Er verscheen daarover ook een filmpje van de minister op de BBB-website. Bromet vindt dat bijzonder en vraagt zich af of Wiersma via de video aan het campagne voeren was voor BBB. Moet zij niet aan de slag om problemen voor het land op te lossen?

Het Kamerlid van GroenLinks-PvdA wijst vervolgens op de peerreviews van wetenschappers die twijfelen over een ondergrens van 1 mol. Ze heeft geen vertrouwen in de aanpak. „Dit verhaal van de minister is één grote afleidingsmanoeuvre. De natuur in Nederland verkeert in nood. Dit komt onder andere door te veel ammoniak. Dan helpt één ding: minder ammoniak uitstoten.”

Informeren Kamer

In de Kamerbrieven die vrijdagmiddag verschenen, stond niks over de rekenkundige ondergrens. „Is de minister van plan om de Kamer te informeren via De Telegraaf, talkshows of via Kamerbrieven”, vraagt Bromet zich hardop af.

Haar conclusie: „Wat hebben we tot nu toe gezien? De minister werkt niet aan oplossingen, maar verergert de problemen alleen maar. Valse verwachtingen, dooie mussen, non-oplossingen; het advies van GroenLinks-PvdA aan de minister is: stop ermee, wordt Kamerlid voor de BBB en ga lekker campagne voeren.”

16.05 uur. Anne Marijke Podt (D66): Verminderen stikstofuitstoot is de enige oplossing

D66-Kamerlid Anne-Marijke Podt trapt het debat af. Zij mist bij de regering de urgentie om de stikstofcrisis op te lossen, stelt ze. „De afgelopen acht maanden is er vrijwel niets gebeurd.” Zij zet haar vraagtekens of de ondergrens van 1 mol die minister Wiersma wil invoeren, wel voor de rechter houdbaar blijkt.

Om de stikstofuitstoot te verminderen wil de minister naar doelsturing, maar volgens Podt duurt het ook nog lang voordat zo’n systeem onderbouwd kan worden ingevoerd. „Zonder serieus plan om de natuur te herstellen blijft Nederland op slot”, stelt ze, „en blijven boeren in onzekerheid zitten.”

16.00 uur. Het debat gaat van start

Een uur later dan gepland start het debat.

15.00 uur. Het debat begint later

Het debat zou om 15.00 uur beginnen, maar begint pas later. Anne-Marijke Podt van D66 is de eerste spreker, omdat zij het debat heeft aangevraagd.

13.00 uur. Wiersma gaat overstag en publiceert onderbouwing ondergrens

Wiersma heeft donderdagochtend voorafgaand aan het stikstofdebat op verzoek van de Kamer de wetenschappelijke onderbouwing van wetenschapper Arthur Petersen gedeeld met Tweede Kamer. Ook de oordelen van andere wetenschappers die de onderbouwing van Petersen hebben getoetst (peerreviews, red.), zijn nu openbaar gemaakt.

Wiersma wilde in eerste instantie de onderbouwing en de peerreviews pas openbaar maken als de Afdeling advisering van de Raad van State hierover advies heeft gegeven. De documenten eerder al naar de Kamer sturen, vindt ze niet verstandig: „Het gevolg van openbaarmaking is dat het expertoordeel van professor Arthur Petersen dan kan worden aangedragen als onderbouwing in de vergunningverlening door een initiatiefnemer, of kan worden opgevoerd in rechtszaken gevoerd door derden tegen het bevoegd gezag.”

Het risico bestaat dat de overheid de ondergrens niet zelf kan verdedigen, volgens Wiersma. „De kans is groter dat de ondergrens dan geen standhoudt en dat wil ik graag voorkomen.”

Donderdag gaat ze toch overstag onder druk van de Kamer en voldoet ze aan het verzoek om de documenten te delen.

Waar gaat het debat over?

De afgelopen maanden hebben twee rechterlijke uitspraken het stikstofdebat verder op scherp gezet. Op 18 december 2024 oordeelde de Raad van State dat intern salderen vergunningsplichtig is, en op 21 januari 2025 oordeelde de rechter in een zaak die Greenpeace had aangespannen dat de regering te weinig doet om te voldoen aan de eerder vastgelegde wettelijke stikstofdoelen. Anne Marijke-Podt van D66 vroeg om die redenen een stikstofdebat aan.

Wiersma schetste afgelopen vrijdag in twee Kamerbrieven het beleid dat de regering wil voeren op het terrein van stikstof. Ten eerste wil ze zoeken naar juridische ruimte om vergunningverlening mogelijk te maken. Hiervoor wil de regering een rekenkundige ondergrens van 1 mol invoeren. Daarmee zou de vergunningverlening weer op gang kunnen worden gebracht.

Doelsturing

Daarnaast wil ze inzetten op daling van de stikstofemissie in alle sectoren, waarbij ze voor de landbouwsector een systeem van doelsturing wil opzetten. Daarbij kan de boer zelf kan bepalen hoe hij zijn emissies vermindert.

Ook wil ze actie ondernemen om bedrijven, die in de problemen zijn gekomen door de Raad van State-uitspraak over intern salderen, te helpen. Tenslotte wil ze kijken welke ruimte Brussel geeft voor de stikstofkwestie.

Plan LTO

Deze week kwam daar nog een plan van LTO bij, dat in detail omschrijft welke juridische uitwegen uit de stikstofcrisis de landbouworganisatie ziet. Een eerder rapport van het IPO, het overlegorgaan van de gezamenlijke provincies, toont aan dat de inzet van innovaties theoretisch voldoende zou zijn om de stikstofemissies onder de gewenste grens te brengen.