Column: Waarom geloven uiterst intelligente mensen in klimaatverandering?

Het sleutelwoord in deze ietwat prangende hamvraag is ‘geloven’. De opwarming van de aarde is een geloofssysteem met alle kenmerken van een religie. Kijk hoe ongelovigen, de klimaatsceptici, worden belasterd en zwartgemaakt. Kijk hoe ons verteld wordt dat we offers moeten brengen aan de god van de opwarming van de aarde; om kleine oude vrouwtjes op te offeren via hun onbetaalbare energierekeningen; om ons platteland op te offeren aan windmolens en zonnevelden; om onze auto's en onze mobiliteit op te offeren.

Het heeft ons de belofte gegeven van totale voorspelbaarheid

Hoe zijn we op dit punt beland in dit tijdperk van ogenschijnlijke rationaliteit? Het antwoord ligt, geloof ik, in de geschiedenis van ideeën en visioenen zelf. De verklaring is, zij het op een onvermijdelijk overgesimplificeerde wijze, als volgt: een van de belangrijkste doelen van religie is het verklaren van de schijnbaar willekeurige gebeurtenissen die zich bij ons als individuen en samenlevingen voltrekken. De ondergang van het christendom in het Westen heeft geleid tot of werd veroorzaakt door een toename van het wetenschappelijk rationalisme. Dit laatste heeft ons een betere verklaring gegeven voor de gebeurtenissen in de wereld en heeft ons de belofte gegeven van totale voorspelbaarheid; van een volledig wetenschappelijk begrip van alles wat wetenschappelijk gezien mogelijk is. Zo heeft de ene almachtige God de andere vervangen.

Het succes van het wetenschappelijk rationalisme heeft politieke en sociale ideeën voortgebracht om de belofte van voorspelbaarheid en verklaarbaarheid, die de wetenschap in al haar ijdelheid in de mensheid beloofde, in de praktijk te brengen. Helaas zijn er sinds het begin van de 20ste eeuw verschillende scheuren in het harnas van de wetenschappelijke rationalisten verschenen. Wiskundig onderzoek, aangemoedigd door de groei van de informatica, heeft onomstotelijk aangetoond dat delen van de wereld en de dingen in de wereld niet voorspelbaar en berekenbaar zijn zonder oneindige rekenkracht. De God van het wetenschappelijk rationalisme blijkt daarmee niet almachtig. Klimaat en weersomstandigheden, zo blijkt, zijn zaken die in de praktijk niet op lange termijn te voorspellen zijn. Andere voorbeelden zijn sociale, financiële en politieke fenomenen. Dit is een feit dat goed bekend is bij veel onderzoekers.

Geloven in klimaatverandering is geloven in de God van het wetenschappelijk rationalisme

Een God is natuurlijk altijd een machtige of een valse God. Een tussenweg is er niet. Er kan geen sprake zijn van halve waarheden of maatregelen. Geen sprake dat een wetenschappelijk onderzoeksgebied geen voorspellingen kan doen. Die wetenschap heeft heden ten dage geen waarde. Geloven in klimaatverandering is geloven in de God van het wetenschappelijk rationalisme; in het idee dat we door middel van wetenschap en rekenkracht kunnen voorspellen. Het omarmen van het complexe idee, dat delen van onze wereld uiteindelijk en voor altijd onvoorspelbaar zijn, is het opgeven van deze God. De meeste mensen, hoewel ze in staat zijn om diep na te denken, leven met een reeks heuristieken (informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën, die mensen ontwikkelen om bepaalde problemen aan te pakken) die ze gebruiken om dingen te vereenvoudigen. Het idee dat de wetenschap volledig betrouwbaar is en in staat is om alles te voorspellen, is zo'n heuristiek. Het idee dat dit misschien niet waar is, is een buitengewoon moeilijk te verkopen en te verwerken. Een heuristiek is namelijk mentaal vastgeroest en het vraagt om flexibele geestelijke kracht om dit los te wrikken.

Hoewel er een element van samenzwering is in de angst voor de opwarming van de aarde (klimaatwetenschappers hebben opzettelijk het bewijs genegeerd dat hun voorspellingen waardeloos zijn), is de opwarming van de aarde gewoon erg handig voor mensen met een religieuze neiging en met een angst voor chaos. Helaas behoren politici en prinsen tot deze mensen. Mensen, die al vatbaar zijn voor een ideologie en voor eenvoudige verklaringen voor complexe dingen, vinden de opwarming van de aarde zeer verleidelijk.

Het religieuze argument neemt in kracht toe

Op dit moment is dit opmerkelijk fenomeen zichtbaar. Terwijl de wetenschappelijke basis voor het geloof in klimaatverandering afbrokkelt, neemt het religieuze argument in kracht toe. Omdat het loslaten van deze ideeën de houders zoveel psychische stress zal berokkenen, zullen ze zich tot op het laatste moment aan deze ideeën vastklampen. Op het moment van schrijven heeft de aftredende premier van het Verenigd Koninkrijk zich er net toe verbonden dat het Verenigd Koninkrijk in 2050 geen koolstof meer zal hebben en dat zonder volksstemming of democratisch toezicht en ten koste van vele triljoenen ponden. Dit was zo’n religieuze daad gebaseerd op het wetenschappelijk rationalisme. Andere religieuze daden in het verleden hebben ons de grote kathedralen, het Parthenon en Angkor Wat, opgeleverd. Aan de andere kant hebben sommige daden ons de inquisitie en de jihad gegeven. De Britse beslissing (en daarmee ook de Nederlandse, red.) valt zeker in de laatste categorie.

Ik ben er zeker van dat velen het met de bovenstaande redenering diepgaand oneens zullen zijn. Zo ja, dan is het enige dat ik vraag: stel jezelf de vraag waarom je het hiermee oneens ben? Zijn mijn argumenten onzin? Of is dit vooral om het oncomfortabele gevoel van het in vraag stellen van ideeën? Als dit laatste het geval is, dan heb je religie, mijn vriend.

Andy Edmonds promoveerde in de analyse van de tijdreeksen voor Chaos in 1996. Hoewel hij geen klimaatwetenschapper is, is hij een expert in de wiskunde en technieken die ten grondslag liggen aan het modelleren van verschijnselen als het klimaat.

Lees hier de originele Engelstalig column met de reacties en commentaren