Listeriabesmetting snel opgespoord dankzij DNA-techniek
Vorig najaar haalden supermarkten en bedrijfskantines miljoenen pakjes vleeswaren, waaronder ham en kipfilet, uit de schappen, vanwege listeria. Vijfendertig mensen werden ziek. Twee vrouwen kregen een miskraam en zes patiënten overleden. De bacteriën die bij de patiënten werden gevonden, bleken zeer nauw verwant te zijn aan bacteriën uit het vleeswarenbedrijf Offerman in Aalsmeer.
De oorzaak van besmettingen aanwijzen is altijd lastig. Dit komt onder andere omdat er veel tijd kan zitten tussen de besmetting en de ziekte. In die tussentijd hebben mensen veel verschillende dingen gegeten. Afgelopen jaar was er sprake van een doorbraak, zegt microbioloog Coen van der Weijden in het jaarbericht van de NVWA. Hij was als coördinerend specialistisch inspecteur van de NVWA betrokken bij het opsporen van de listeriabacterie in vleeswaren.
Voedselmonsters
„Het RIVM trok aan de bel toen uit onderzoek bleek dat de listeriabacteriën van patiënten op elkaar leken. Dat was een sterke aanwijzing dat de bacteriën uit hetzelfde voedingsmiddel kwamen. Om te ontdekken welk voedingsmiddel dat zou kunnen zijn, hebben we voedselmonsters onderzocht. Dat doet Wageningen Food Safety Research (WFSR) voor ons. In de voedselmonsters uit het vleeswarenbedrijf bleken bacteriën te zitten met hetzelfde DNA als de bacteriën van de patiënten. Door deze DNA-match konden we voor het eerst een directe link leggen tussen een listeria-uitbraak en de bron.”
De techniek die het DNA van bacteriën zo nauwkeurig in beeld brengt, heet whole genome sequencing. Op advies van het bureau Risicobeoordeling & onderzoek (BuRO) werd deze methode bij de NVWA geïntroduceerd. „Het is een methode die we nog niet zo lang inzetten bij voedselveiligheid”, vertelt Van der Weijden. „Een groot voordeel is dat deze methode veel meer informatie over verwantschap tussen bacteriën oplevert dan andere methodes.” Hoe overtuigend de DNA-match ook is, het is nog geen waterdicht bewijs. „Het is wel een sterke aanwijzing voor de richting waarin je moet zoeken.”
Terugroepactie
Inspecteurs van de NVWA namen direct contact op met het bedrijf om nieuwe monsters te nemen en te inspecteren hoe het bedrijf productielijnen reinigde en desinfecteerde. WFSR onderzocht ook de nieuwe monsters. En weer was het raak: opnieuw een DNA-match. Dit was aanleiding voor een grote terugroepactie. Miljoenen pakjes vleeswaren moesten uit de schappen van supermarkten en bedrijfskantines, maar ook uit bijvoorbeeld verpleegtehuizen worden teruggehaald. De fabriek werd gesloten en het bedrijf moest een plan maken om de bacterie aan te pakken.
Het vleeswarenbedrijf had al langer te kampen met de juiste beheersing van de listeriabacterie. Dat vertelt Jacco Janssen, NVWA-inspecteur en contactpersoon voor het moederbedrijf van de vleeswarenproducent.
Naast de controles van de NVWA moeten bedrijven ook zelf onderzoeken of listeria op hun producten voorkomt. Als ze de bacterie vinden, moeten ze dat melden. Janssen: „Uit de resultaten van de afgelopen jaren bleek dat er vaker listeria bij dit bedrijf was ontdekt. Maar de gevonden hoeveelheid was altijd onder de wettelijke norm. Dat betekent dat er geen direct gevaar is voor de volksgezondheid en dat producten gewoon verkocht mogen worden. Wel kijken we dan kritisch naar de maatregelen die het bedrijf neemt. Want het is de bedoeling dat het bedrijf het listeriaprobleem wel onder controle krijgt.”
