Column: Geen troostfinale varkenshouderij

De kop is natuurlijk bewust zwaar aangezet, maar wel de werkelijkheid en in andere sectoren niet anders. De aandacht gaat tijdens het 20-jarig bestaan van zowel LTO als NVV niet uit naar deze 20.000 verloren schapen (varkensboeren), maar naar de 5.000 die er nu nog over zijn en vooral naar de 1.000 die er over enkele jaren nog steeds zijn. Dat wil niet zeggen dat er hele mooie mensen verdwijnen uit de sector.

Zonet was ik nog op een feestje van een echtpaar, 40 jaar getrouwd, maar ook failliet met hun varkenshouderij. Voorop staat echter dat het super mensen zijn die zich altijd vol overgave ingezet hebben voor anderen. Ongetwijfeld zich daarbij zelf vaak weggecijferd, ze zeiden het net nog buiten aan de biertafel: “Alles kan ons afgehaald worden, maar 4 geweldige kinderen en 7 prachtige kleinkinderen is ons het meest dierbaar”. Geluk zit niet in materieel bezit, Petrus vraagt echt niet hoeveel varkens je aangedekt hebt in jouw leven.

Twee uitspraken die eerder voorkwamen op deze website. Ik heb respect voor ondernemers die enkel met de blik vooruit doorstormen, binnen of buiten de varkenshouderij. Ik heb respect voor mensen die met de blik opzij en achteruit zich belangeloos inzetten voor de naaste, iedereen in zijn of haar waarde en beide ben je nodig. In mijn eigen bestaan probeer ik immer de balans te zoeken en ben evengoed buiten als binnen de varkenshouderij actief.

Voor- en achteruit
Terug naar waarom de boer meegaat in de vaart der volkeren. We kopen zelf ook niet alles bij de plaatselijke buurtsuper, molenaar en smederij, verkopen al onze varkens niet aan de dorpsslager. Accepteren daarmee vanzelf de globalisering en schaalvergroting, ook onder boeren, die voorlopig niet ophoudt. De varkenshouderij blijft in beweging, vooruit en achteruit. Het laatste momenteel met de prijzen en ook met het aantal varkenshouders. Waar ik zelf met 1000 tel, spraken de grote jongens in Boerderij over nog 100-150 Nederlandse collega’s over enkele jaren.

Een bijzonder positieve beweging vooruit is de oprichting van de POV, Producenten Organisatie Varkenshouderij. Positief daarbij is ook de versterkte samenwerking tussen LTO en NVV, dit was na 1varkensgeluid al vorm gegeven binnen het Overlegplatform Varkenshouderij. Voor varkenshouders is het eveneens positief dat de voedergrondstofprijzen flink gedaald zijn in prijs. Als referentie neem ik vaak de tarwenotering, momenteel zo’n 20 euro. Alle kosten daarboven van mengvoeders moeten goed verdedigbaar én transparant zijn, dat is niet alleen des voer, maar ook des boer.

VION is flink achteruit geboerd, maar ziet de toekomstig zonnig tegemoet. Robert Bodde van Boerderij zette het wel erg zwaar aan, maar bestempel hem beslist niet tot ondeskundige, betere crisisjournalist is er niet. Wel gelijk tachtig reacties, vooral vanuit de groep anoniemen, zet de nickname in de zoekbalk van Boerderij.nl en je krijgt de echte naam erbij, dat maakt de discussie interessant. Laten we VION echter nog eenmaal een kans gunnen en anders in de etalage zetten, gebeurt wekelijks met varkensbedrijven en dat is al lang geen nieuwswaarde meer.

Zelf vind ik het “vooruit” dat Gelderland totale nieuwvestiging van agrarische bedrijven onmogelijk maakt, “achteruit” is dat ze aansluit bij het gedrocht BZV. De NVM pleit opnieuw voor een goede sloopregeling van oude stallen, beide samen is al een goed begin van een gezondere varkenshouderij Nederland. Zelf sloopten we dit jaar op ons erf meerdere oude stallen, maar bouwden ook gelijk nieuw. In landen als Italië, België en Hongarije heb ik afgelopen tijd bezoeken gebracht aan collega’s. In deze nieuwsbrief een uitgebreide opsomming. De laatste nieuwsbrief is al een tijd geleden, er is echter op de achtergrond heel veel gebeurd.

Opletten in de zomer
Volop tips op ons portaal en in deze nieuwsbrief, gelijk maar een paar belangrijke. Bij toeval kwam ik onlangs ’s avonds op een naburig varkensbedrijf met een paar duizend dieren. Niemand waakt 24 uur per dag en ook deze eigenaar was op visite. Door een opeenstapeling van factoren was de ventilatie al ruim 4 uur buiten gebruik en was het zicht in de stal nog minder dan een meter met volop lekkende plafonds door condensvorming. Er was een goed alarmsysteem, maar door dezelfde opeenstapeling van factoren was deze niet overgekomen. Op een haar na is dit gelukkig goed afgelopen en mocht ik gisteren als dank een grote zak worst in ontvangst nemen.

Helaas hoorden we recent van collega’s aan de showroombar ook andere ervaringen. Let goed op de stroomvoorziening en vooral de frequentieregelaars, ook deze gaan ooit dood. Plaats minimaal 2 regelaars per afzuigkanaal en zet deze vervolgens op verschillende krachtgroepen. Leg een extra alarmlus over alle frequentieregelaars, dit werkt beter dan de veel gebruikte min/max melders. Een andere varkenshouder vertelde hoe trots hij aanvankelijk was op zijn smartphone bediening van voer en klimaat, helaas had hij op het priegelscherm een verkeerde afdeling uitgeschakeld, het gevolg zal ik op deze plaats niet noemen maar is ronduit dramatisch.

Hetzelfde met enkele varkenshouders waar de separatie van de voerstations gehaperd had, bij de één viel het relatief nog mee, bij de ander was het drama even groot als zijn collega met de smartphone bediening. Niks werkt 100% perfect, als kluizenaar altijd op het erf blijven is ook geen optie, de waarschuwing geldt ons allemaal. Het blijft opletten, vooral in de zomerperiode.

Varkens in Nood
Ik kreeg bezoek van onze vrienden uit hartje Amsterdam. Er was verzocht om een afspraak en een stalbezoek, om als stichting een goed beeld te hebben van de praktijk. Je kunt denken wat je wilt, maar dit mag natuurlijk nooit geweigerd worden. Uiteindelijk is het er ook van gekomen en ’s middags om één uur meldden zich 2 mannen en 1 dame bij mij. We hebben tot in de avond gesproken en dat vooral tussen de dieren.

Eerder deden we dit ook met andere Ngo’s en met ondermeer de directie van GGD Nederland. Het blijft belangrijk dat deze mensen in aanraking komen met de praktijk en dat we de dialoog voeren. Wij kunnen ze als varkenshouders keer op keer beschuldigen van eenzijdige beeldvorming, maar we zijn zelf natuurlijk ook niet neutraal in denken en handelen. Het bezoek was ronduit positief, met respect voor elkaars werelden, die voorlopig echt nog wel een eindje uit elkaars buurt blijven.

Als dank mocht ik per post nog meerdere attenties ontvangen. Ik heb me voorgenomen om mij ook nog eens door hen in Amsterdam rond te laten leiden. De consument bij ons om de hoek kent over het algemeen het boeren nog wel. Wat dat betreft goed dat VarkensVandaag de stad intrekt, daar moet het gebeuren richting beeldvorming voedselproductie.

Koelkelder
Een goed imago start op het eigen erf. Een paar keer deden we mee aan het Weekend van het varken en in vele hoedanigheden kwamen talloze burgers, politici en ngo’s in de showroom. Nooit kregen we enig bezwaar op vergunningen of bedrijfsvoering. Nu we onlangs echter een koelkelder voor de kadavers plaatsten, kwamen er vele positieve meldingen en vragen.

Zowel mijn vrouw als ik zijn actief in het verenigingsleven en school- en kerkbestuur, je spreekt mensen genoeg. Velen vroegen naar de ondergrondse aan de openbare weg, hadden me zien graven met de shovel, zien meten, grondwater afpompen, bestraten en ook het glimmende vehikel aanschouwd. De meesten hadden al wel zo’n idee dat het om kadaveropslag ging, maar roken niks meer vanwege de ingebouwde koeling. Wat zelden verteld werd, gebeurde nu wel: “de tonnen en stolpen was toch ook niks”. Omdat ik rond Pinksteren meerdere dagen aan de weg bezig was met de voorbereidingen en het nawerk, zag ik ook de honderden fietsers passeren.

Logisch dat velen vaak de bovengrondse begraafplaats met de neus dicht aanschouwd hebben, dit met af en toe nog een poot of kop onder de stolpen door glurend. Meerderen waren ook al eens gepasseerd op het moment dat begrafenisondernemer Rendac aan het laden was, de details zal ik besparen. Ondanks 10.000 euro aanschafkosten en vele dagen eigen hobbywerk ben ik er erg blij mee. Aan het eind van elke dag tuf ik nu met de shovel even rond de gebouwen en kiep ik de dierbaren in de rvs containers op één meter diepte.

Snipperkachel
Naast begraven kunnen we ook cremeren, houtsnippers wel te verstaan. Een aantal oude voormalige rundveestallen werden gesloopt en een groot deel van mijn ouders’ levensverzameling werd opgeruimd, in totaal een 15-tal vrachten puin, asbest, hout en oud ijzer. Een nieuwe loods verscheen en om deze rendabel te maken werd de oude palletkachel verruild voor een nieuwe kachel van hetzelfde merk, maar dan op snippers. Om het buitenaanzicht fraai te houden en tevens voor het gemak, is er een binnenopslag van 1.000 kuub gerealiseerd en deze is inmiddels ook gevuld. Door slim in te kopen is onze brandstofprijs met een factor 3 gedaald, de totale investering inclusief loods is nabij de ton, zeg maar 50 euro per zeug, de brandstofkosten nu nog slechts 10 euro per zeug per jaar.

De vorige kachel was 9 jaar terug ook interessant met een brokprijs van 10 cent, elk jaar kwam er echter een cent bij en uiteindelijk zaten we op 17-18 cent per kilo voor goede kwaliteit. Gas werd ook duurder in dezelfde periode, maar relatief toch minder. Vreemd is dit verschijnsel niet, met de meng- en bijproducten in voer zien we hetzelfde, zodra de handel er grip op krijgt is het mis met de marge voor de boer. Omdat we in de overgang van oude naar nieuwe kachel nog wel een tijd lang op gas aangewezen waren, weten we nu ook weer wat dit kost.

Voor de geïnteresseerden, boereninitiatief Farmers4all rekent momenteel onder de 30 cent voor een kuub gas, ruim 5 cent per kWh. voor de stroompiek en krap 4 cent voor de daluren. Vaak minimaal 10 procent lager dan de “vertrouwde” jongens als Essent, NUON en DGB. Op ons platform vinden regelmatig vergelijkingen plaats. Trap vooral niet in de mooie verhalen en belletjesdrukkers die u willen ontzorgen, per saldo wordt enkel uw portemonnee ontzorgd….

Voeroptimalisatie
Na de emigratie van mij adviseur rond Pasen nog geen andere vertegenwoordiger op de dam gehad. Inmiddels heb ik het zelf aangeschafte optimaliseringsprogramma goed onder de knie, voer maken is makkelijk zolang je het maar simpel houdt….. Van al onze voeders is 35-50 procent een vast voormengsel van aardappelstoomschillen, tarwe en gerst. Hiervan maak ik 20 ton op een dag aan in natte vorm, er vindt vervolgens fermentatie plaats, maar de grootste waarde hecht ik aan het oude trogklep-principe van inweken en ontsluiten. Mijn opa’s deden op kleine schaal al niet anders.

Van het totaal aan kwaliteitsgrondstoffen, behalve de soja en de premix, bedraagt het gemiddelde minder dan 20 euro per 100 kilo. Met name de premix bekijk ik inhoudelijk zeer kritisch op toegevoegde waarde. Soja en premix brengen met hun 30 procent aandeel het biggenvoer tot 27 euro, alle andere voeders met minder dan 15 procent aandeel liggen in prijs tussen de 20 en 25 euro per 100 kg.

Eigen regie loont en minder erfbezoek en polonaises door stallen geeft rust en rendement. Mijn oude voeradviseur zoek ik overigens nog wel een keer op in Noorwegen, van hem krijg ik foto’s van zijn nieuwe klanten met de zeugen los in het kraamhok en tevens biggen en vleesvarkens met lange staarten. En wij in Nederland maar denken dat we uitvinders zijn….

Collega’s buitenland
In de buurt van Brugge mocht ik een FarmFocus inleiding over moderne samenwerkingsvormen geven. De Vlaamse situatie is niet veel anders dan die in Nederland. Met de sterke opkomst van Albert Heijn in België komen ook daar de vleesprijzen onder druk te staan, nu zijn ze nog 10-15 procent hoger dan bij ons. Vlamingen kent veel nog kleinere gesloten bedrijven welke zich laten ontzorgen, daarnaast richting het westen gespecialiseerde zeugenhouders die meer eigen regie nemen. Hun unieke Belgische piétrain staat onder druk, op exportmarkten levert het geen toegevoegde waarde.

Voorlopers investeren in nieuwe lijnen en concepten, maar geven ook aan dat het vooral nog voor de eigen fun is. Ook voor Nederland geldt dat zonder spijkerharde afnamegaranties je extra investeringen voor de eigen fun en uit de eigen portemonnee moet doen. Het was dan ook zeer herkenbaar toen we met de EPP onlangs Parma bezochten in Italië, het meest bekende merkvlees ter wereld. Trotse presentaties over totaalopbrengsten van 1300 euro per varken en meer, de boer beurt echter dezelfde kiloprijs als ons! Op de vraag waarom dan niet weer terug naar reguliere productie met veel lagere meerkosten was het antwoord ontnuchterend: “Deze markt is bij ons verdwenen, we kunnen niet terug”.

Gelukkig kwam ik enkele weken later weer wat bij zinnen in Hongarije op bezoek bij een Belgische familie met op duizenden hectares een paar duizend koeien aan de melk, vele duizenden Hyporzeugen en vele tienduizenden vleesvarkens. De familie was er 20 jaar terug met niets begonnen, nam de regie volledig zelf in handen en bouwt hun imperium nog continu verder uit. Verkoop van melk en dieren in eigen hand, alle slachtrijpe varkens per bedrijfsgewicht verkocht en direct boter bij de vis. Zeker geen doorsnee emigrant, één van de weinige succesvolle in Hongarije zelfs, maar wel heel helder waarmee ze het geld verdienen. Hoe korter de keten, hoe minder te verdelen. De doorsnee Nederlandse varkenshouder heeft een fiets met vele bagagedragers….

Producentenorganisatie
Hier ga ik niet veel meer over zeggen, de FarmFocus website staat er immers bol van. Ik ben vol lof over de getoonde initiatieven van NVV en LTO en verwacht dat de nieuwe NVV voorzitter weet hoe de hazen lopen. Het kopiëren/plakken van productschaptaken mag het moeilijkste niet zijn, grootste hobbel daarbij is de Haagse bureaucratie.

Vurig hoop ik echter dat men de huidige 1000 varkenshouders (met 2/3 van de varkens), die de toekomst in willen, weet te verenigen tot innige samenwerking. Anders komt de eerder genoemde 100-150 daadwerkelijk snel in beeld, zover hoef je daarvoor niet over de eigen erfgrens heen te kijken. Momenteel zien we al dat een kleine groep kapitaalkrachtigen uit de groep 100-150 elk te koop staand courant bedrijf past, mits voor een fooi. Banken bemiddelen graag actief hierin, nemen met of zonder kleerscheuren afscheid van de oude garde en weten zich verzekerd van nieuwe eigenaren die hun (veel kleinere) financiële verplichtingen wel nakomen. Het lijkt een ver-van-mijn-bed-show, maar in de “grote” ondernemerswereld is het niet anders en zelf in onze eigen varkenssector al in talloze landen de realiteit.

VION
Waar banken, met name de RABO, wel mee liggen te zweten is VION. Ook hiervoor zijn best kopers te vinden, maar deze wachten op een failliete boedel voor weinig. Waarom is hier de situatie anders dan bij andersoortige bedrijven of zelfs varkenshouders? Belangrijkste reden is het ons-kent-ons (incestueuze mag ik niet meer gebruiken) bestuurdersbolwerk wat de stoelen bezet houdt binnen talloze coöperaties, waaronder de Rabobank zelf. Hier moet eerst vernieuwing en vooral verjonging in komen, het liefst ook een hoog aandeel vrouwen. VION is zelf bestuurlijk goed op weg, maar zal ook nog afscheid moeten nemen van haar voorzitter van de Raad van Commissarissen.

Hoewel de beste man persoonlijk weinig te verwijten valt, is hij nog wel synoniem aan het oude machtsdenken en heeft hij na zijn aantreden eerst nog te lang doorgeziekt met het bedrijf. Zijn voorganger maakt het als commissaris de Rabobank moeilijk, hem valt samen met Daan van Doorn juist alles te verwijten. Onbegrijpelijk dat laatstgenoemde middels de commissie Van Doorn aangetrokken werd om de varkenshouderij gezond te maken, ook hierover is echter meer dan voldoende gezegd op deze plek. Teveel naar het verleden kijken heeft weinig zin, er echter geen resoluut afscheid van nemen zal nooit leiden tot het broodnodige boeren- en consumentenvertrouwen.

Vertrouwen
Dat er al enige tijd geen FarmFocus nieuwsbrief was had natuurlijk te maken met de ontwikkelingen op het eigen bedrijf, met de buitenlandse excursies, maar vooral met de talloze gesprekken over producentenclustering en een gezonde varkenshouderij Nederland. Dat het eigen FarmFocus plan hiertoe door de staatssecretaris naar de prullenbak verwezen werd is niet erg. Ze wees mij op de rol van de lagere overheden en deze zijn ook in contact gebracht. Dat dit ook kwalijke bijvangsten geeft als het gedrocht BZV is jammer maar tijdelijk. Het tegengaan van vestiging van geheel nieuwe locaties en het bevorderen van sloop van leegstaande stallen wordt wel opgepakt.

Ook individuele boeren weten ons te vinden om geen bijdrage meer te hoeven leveren aan de totale faalkosten die varkenshouders maken, te weten 100 miljoen per jaar, oftewel 100.000 euro per bedrijf bij 1.000 bedrijven en een miljoen euro bij 100 bedrijven. Het laatste gaat overigens niet gebeuren, deze bedrijven dragen nu al niet bij aan onnodige kosten, hetgeen ze ook gebracht heeft tot wat het vandaag is. Zij wijzen mij er regelmatig op om niet openlijk kennis te delen, dat valt echter nog zwaar. De toekomst ligt desondanks in eigen boerenhand en ik zie deze met vertrouwen tegemoet.