SER: Landbouwakkoord biedt boeren toekomstperspectief

Termeer is hoogleraar bestuurskunde aan de WUR en plaatsvervangend kroonlid in de Sociaal-Economische Raad, de SER. Vanuit die laatste functie heeft zij, samen met mede-kroonlid Anna Gerbrandy, een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden om een breed landbouwakkoord te bereiken. Minister Schouten had de SER hierom gevraagd, naar aanleiding van een motie van de SGP. Termeer en Gerbrandy hebben hiervoor uitgebreide gesprekken gevoerd, met boerenorganisaties (o.a. LTO, Agractie en FDF), ketenpartijen als NZO, Vion en het CBL, maatschappelijke organisaties als de Consumentenbond, de Dierenbescherming en de MOB, en nog veel meer partijen. „En we hoorden veel frustratie en boosheid", vertelt Termeer, „maar als we doorvroegen, ook een gevoel van urgentie, en hoop op een duidelijk toekomstperspectief."

Een landbouwakkoord zou dat moeten bieden, stellen de kroonleden in hun advies. Het geeft duidelijkheid en maakt langjarige investeringsbeslissingen mogelijk, en biedt ook een broodnodig herstel van vertrouwen. Maar dan wel als iedereen zich aan het akkoord committeert.

Breed akkoord

De SER-leden stellen een breed akkoord voor dat veel maatschappelijke thema's omvat. Scherpe ecologische kaders zullen daarbij onvermijdelijk zijn, stellen ze, maar de kosten van de omschakeling moeten niet enkel bij de boer terechtkomen. Overheden en ketenpartijen zullen hier ook bij moeten springen, om de omschakeling te laten slagen. De (nieuwe) regering en het parlement zullen van te voren de randvoorwaarden moeten bepalen, en daarna ook de uitkomsten van een eenmaal gesloten akkoord te respecteren. Partijen die samen een akkoord sluiten moeten een mandaat van hun achterban hebben om tot gezamenlijke afspraken te komen, en vervolgens ook in staat zijn om verantwoordelijkheid te nemen voor de uitvoering van die afspraken.

Zeven paden

In een voorschot naar de besprekingen stellen de verkenners voor om aan verschillende tafels zeven transitiepaden uit te werken, van high tech, hoogproductieve gesloten en open systemen tot biologische ondernemingen en een focus op natuur- en landschapsbeheer. Ook beëindiging van het bedrijf is een van die paden. „Maar die transitiepaden zijn breed", stelt Termeer. „Daarbinnen hebbben ondernemers nog veel ruimte om hun eigen weg te zoeken." Ook kan ze zich voorstellen dat tijdens de onderhandelingen er nog een pad bij komt, of er een afvalt. Een duurzame landbouw in Nederland zal geen eenheidsworst of keurslijf worden. „Maar het is van belang dat ondernemers een keuze maken op welke manier ze met hun bedrijf de omschakeling maken."

De kroonleden hebben bewust gekozen voor een opdeling in transitiepaden, en niet bijvoorbeeld een opdeling in sectoren, om de boel op te schudden. „Als je tafels vormt rondom sectoren, dan krijg je dezelfde mensen bij elkaar die elkaar toch al elke keer zien. En dan kun je verstrikt raken in vastgeroeste patronen."

Kijkend naar vorige ervaringen verwachten de SER-leden dat het hele proces om tot een akkoord te komen zeker een jaar zal duren, waarbij een nieuwe regering het voortouw zal moeten nemen om het proces op gang te krijgen. Daarmee wordt de opzet van een landbouwakkoord een onderhandelingspunt voor de coalitiebesprekingen.

'Primaire sector centraal stellen'

In een eerste reactie noemt LTO het goed dat de verkenning snel en uitvoerig is geweest. "Maar bij de verdere uitwerking is het van belang de primaire sector, maar ook de toeleveranciers en de verwerkende industrie, centraal te stellen", stelt Sjaak van der Tak. hij vindt een verdere scherpstelling van de doelen en de randvoorwaarden nodig voordat het daadwerkelijke traject van start kan gaan.

LTO suggereert om voldoende aandacht te besteden aan regeldruk, om te zoeken naar passende financieringsconstructies, en om elk transitiepad een heldere opdracht mee te geven. Ook kijkt de belangenorganisatie naar de formatie. „Wil het landbouwakkoord een kasn maken, dan is daarvoor draagvlak en daadkracht nodig", stellen ze. „De nieuwe bewindspersoon op het Ministerie van LNV speelt daar een grote rol in."