Opinie: Excusespolitiek 2021

Het jaar 2021 lijkt wel het jaar van de politici om in volle openbaarheid excuses te maken. Sommigen zeer terecht. Anderen naar mijn mening alleen bedoeld om de schade in de beeldvorming van de betreffende persoon te beperken dan wel heel sluw te zorgen dat journalisten niet verder graven en ‘nieuwe zaken’ boven tafel krijgen, die bij voorbaat onder het eerder excuus kunnen worden geveegd. Sommige politici zijn daar erg bedreven in. Excuses zijn gemakkelijk. Ze kosten geen geld en zorgen soms voor imagoverbetering, maar vaak worden excuses gemaakt die nog ergere zaken moeten verbloemen en excuses komen vooral na onthullingen van journalisten.

Een sprekend voorbeeld zijn natuurlijk de zorgtoeslagen. Tot voor een paar jaar zou ik mijn handen in het vuur steken dat dit handelen van onze overheid niet voor kwam in Nederland. Het is goed dat ik het niet heb gedaan. Mijn handen, ik zou ze flink verbrand hebben. Nog een voorbeeld: De afhandeling van aardbevingsschade in Groningen. De excuses door diverse politici hebben geen bal geholpen voor de slachtoffers. Erger nog: Het welzijn van de Groningers is door het handelen van onze overheid nog verder verslechterd, terwijl enorme bedragen uitgegeven zijn aan adviseurs en onderzoek op onderzoek. Indien dit geld betaalt zou zijn aan de slachtoffers, dan was het probleem al opgelost en konden we nu nog een beperkte hoeveelheid gas oppompen voor bijvoorbeeld alleen de huishoudens.

Misschien zit de kern er wel in dat Schouten teveel naar haar ambtenaren luistert

In de landbouw zijn diverse onderwerpen gepasseerd, waarvan excuses op zijn plaats zouden zijn geweest. De tweelingenaffaire bij rundveehouders, meststoffenwet (vernietigd door CBB ), niet te realiseren KDW in Natura 2000 gebieden. Dit zijn zo maar een paar in het oog springende items. Schouten was van de krokodillentranen bij het toekennen van fosfaatrechten en niet van de excuses. Helaas had ze onvoldoende inhoud en lef om de tranen om te zetten in correcties naar meer rechtvaardiging in de toekenning van de fosfaatrechten. Ook excuses voor haar halsstarrige houding bij het eiwitgehalte in het voer zou niet hebben misstaan. Eerst het sectorale plan weghonen en daarna op het laatste moment toch dit plan invoeren. Misschien zit de kern er wel in dat Schouten teveel naar haar ambtenaren luistert en te weinig naar de boeren. Hiervoor een excuus is zeker op zijn plaats en past een beetje bij de excuses in de toeslagaffaire.

Landbouw de komende jaren

Ik voorzie een stroom van excuses op dossier van de stikstof in het vooruitzicht. Het zal nog wel even duren voordat zo’n excuus en public gaat plaatsvinden. Er zal eerst nog veel water door de Rijn gaan, maar uiteindelijk zal het ei gelegd worden en misschien wel in de memoires van Schouten zelf. Vooral het meten met twee maten tussen landbouw en overige stikstof uitstoters. Hetgeen gecorrigeerd is in de uitspraak van RvS 2019, maar wat nog steeds blijkbaar niet geaccepteerd is door LNV. In ieder geval blijkt dat niet uit het handelen van LNV. Sprekend voorbeeld was de weigering van het gelijkstellen van het afstandcriterium naar 25 kilometer; hetgeen pas werkelijkheid gerealiseerd werd na een terugverwijzing of niet in behandeling genomen verzoek van opnieuw de RvS. Het niet opkomen voor de sector, waar Schouten toch voor stond, is al meer dan een excuus waard.

Als klap op de vuurpijl van excuuswaardigheid is het meten met twee maten tussen landbouw en industriële uitstoters

Een nog niet ontgonnen deel van de stikstofwetgeving waaraan, zover mij bekend is iedere wetenschappelijke onderbouwing aan ontbreekt, is de hoogte waarmee gerekend wordt met het vliegverkeer. De 800 meter is totale willekeur. Opnieuw goed voor excuses. Het staat in schril contrast met de berekeningen in de landbouw over de uitstoot per bedrijf, die berekend wordt met twee cijfers achter de komma. Als klap op de vuurpijl van excuuswaardigheid gaat mijn inziens worden het meten met twee maten tussen landbouw enerzijds en industriële uitstoters van stikstof anderzijds. Dit gaat zowel over het verleden als over de nabije toekomst. De landbouw heeft na de invoering van Natura 2000 gebieden een stikstofreductie gerealiseerd van ongeveer 70 procent. Tegelijkertijd hebben de overige uitstoters alleen maar meer uitgestoten sinds de invoering van de Natura 2000 gebieden. Op de korte termijn komt er geen einde aan deze tweedeling, althans niets wijst daarop. Geen enkel onderzoek of beleidsnotitie gericht op dit probleem heeft het daglicht al gezien.

Excuses als politiek verdedigingsinstrument

Je zou kunnen redeneren dat deze tweedeling in strijd is met de grondwet, maar daaraan mogen wij in onze rechtsstaat niet toetsen (een van de weinige landen in de EU). Als dit handelen van LNV, haar minister en de minister-president geen excuses waard zijn, wat is dan de waarde van onze rechtsstaat. Ik verwacht in 2022 helaas een voortzetting van de excuuspolitiek en dan wel in een nog sterkere vorm dan in 2021. Dat wordt het ‘elan’ van de nieuwe bestuurscultuur en leiderschap. Excuses als politiek verdedigingsinstrument, maar altijd voor eigen gratie en zelden welgemeend.