Energierekening kan fors omlaag

Vijf jaar geleden voorspelde Rob Claesen, directeur van R&R Systems te Gemert, in diverse vakbladen de komst van energieneutrale varkenshouderijbedrijven. Dat wil zeggen bedrijven die geen energie van buiten het bedrijf nodig hebben voor koeling, verwarming en luchtverversing.

Ondanks een forse stijging van de energieprijzen in de afgelopen vijf jaar heeft de voorspelling van Claesen wiens bedrijf energiesparende technieken levert, geen bewaarheid geworden Energiebesparing lijkt in de varkenshouderij geen prioriteit te hebben gehad.

Energie niet hot
Een zeugenhouder is gemiddeld 50 euro per zeug per jaar kwijt aan energie. Op een gemiddeld vleesvarkensbedrijf is dat 7 euro per vleesvarkenplaats. Varkenshouder Edwin Snoek in Heerhugowaard onderschrijft de constatering dat ‘energie’ geen hot item is in de varkenshouderij. Snoek was de afgelopen jaren de voorzitter van het netwerk ‘Energiebesparing in de varkenshouderij’.

„Toen ik daar aan begon had ik verwacht dat meer collega’s zich op het onderwerp zouden storten”, zegt Snoek. „Enerzijds is het begrijpelijk omdat energie maar een beperkt deel uitmaakt van de totale kostprijs op onze bedrijven. Andere kostenposten, denk aan de sterk gestegen voerprijs, baren meer zorgen. Anderzijds is het jammer dat de aandacht voor energie beperkt is. Juist varkensbedrijven bieden goede mogelijkheden om op dit punt duurzamer te worden”, constateert Snoek.

Hij keek met zijn netwerkcollega’s rond in andere sectoren zoals de glastuinbouw en de pluimveehouderij. „In de glastuinbouw is er al veel gedaan aan het energieneutraal maken van kassen. De pluimveehouderij is voor ons dichter bij huis. Ook daar zie je dat er op energiegebied meer gebeurt.”

De activiteiten van het netwerk Energiebesparing hebben Snoek bevestigd in zijn overtuiging dat de ‘energie-efficiency’ in de varkenshouderij stukken beter kan. „Enerzijds gebruiken we energie voor verwarming van onze stallen en anderzijds gebruiken we veel elektriciteit om warmte via de ventilatoren uit de stallen te blazen.”

Technieken al beschikbaar
De voorspellingen van directeur Claesen van R&R Systems waren geen slag in de lucht. Technieken om in de varkenshouderij efficiënter om te gaan met energie waren toen al beschikbaar.

Ondanks de gestegen energieprijzen is het bij diverse technieken nog steeds niet eenvoudig om ze rendabel te rekenen. „De betere ondernemers in de varkenshouderij zijn er volop mee bezig”, constateert Maurice Ortmans van Inno+ in Maasbree. „We zien in de praktijk dat veel varkenshouders weinig zicht hebben op de kosten van het energieverbruik binnen het bedrijf. Bij ondernemers die dat wel hebben, zie je dat ze op zoek gaan naar mogelijkheden om de energiekosten te drukken”, aldus Ortmans.

Warmteopslag in de bodem
Wie zich gaat verdiepen in mogelijkheden om warmte te benutten die via ventilatoren de stallen verlaat, loopt al snel aan tegen het probleem dat er sprake is van een tijdsverschil tussen de behoefte aan warmte in de stallen en het aanbod. Simpel gezegd: in de winter is er veel warmte nodig terwijl er vooral in de zomermaanden sprake is van een overschot aan warmte en behoefte aan koeling in de stal.

Door warmte tijdelijk op te slaan in de bodem is het mogelijk om deze op een later moment weer te benutten. Het eenvoudigste en meest toegepaste systeem voor warmteopslag in de bodem bestaat uit slangen die horizontaal op een diepte van ongeveer vier meter in het grondwater in de grond liggen. Als er niet voldoende grond rond de stallen beschikbaar is, kan er ook gewerkt worden met een zogenoemde verticale warmtewisselaar waarbij de slangen verticaal in diepe boorgangen hangen.

Opwarming stallucht
Bij een dergelijk systeem maak je in de winter gebruik van in het grondwater opgeslagen warmte door binnenkomende lucht in de stal op te warmen via een warmtewisselaar waar grondwater doorheen stroomt. In de stal aanwezige lucht/water warmtewisselaars zorgen voor opwarmingvan de binnenkomende stallucht en koelen daardoor het water in de slangen.

Warmtewisselaars waar grondwater doorheen stroomt, zijn in staat om binnenkomende stallucht op te warmen van – 10 graden C tot +8 graden C. In de winterperiode koelt het grondwater in de omgeving van de bodemwarmtewisselaar een paar graden af.

In de zomer werkt het net andersom. De binnenkomende verse lucht in de stal wordt dan via de warmtewisselaars afgekoeld. Buitenlucht van 28 graden C is met een warmtewisselaar met grondwater te koelen tot zo’n 18 graden C. In de grond leidt dit tot opwarming van het grondwater met een paar graden.

Behoefte van dieren
Als je alleen kijkt naar energiebesparing is een dergelijk systeem (nog) niet rendabel. „Je hebt echter meer voordelen”, zegt Ortmans van Inno+. „Het belangrijkste is de betere beheersbaarheid van het stalklimaat. Door conditionering van de binnenkomende lucht is het klimaat in de stal beter af te stemmen op de behoefte van de dieren en dat is de basis voor betere technische resultaten.”

Een bijkomend voordeel van koeling van binnenkomende stallucht is dat de ventilatiecapaciteit en ook die van een eventuele luchtwasser minder groot hoeft te zijn.

Energieverbruik luchtwasser
De huidige trend om bij nieuwbouw een varkensstal uit te rusten met een luchtwasser is niet gunstig voor het energieverbruik. De elektriciteitsrekening loopt op als de ventilatoren de afgewerkte stallucht door een luchtwasser naar buiten moeten blazen. Uit oogpunt van energiebesparing zou het beter zijn om te kiezen voor andere technieken om de ammoniakuitstoot van het bedrijf te beperken, bijvoorbeeld door te investeren in een koeldeksysteem in de mestputten.

Maar als je toch kiest voor een luchtwasser zijn daar wel technieken aan te koppelen die gunstig zijn voor het energieverbruik. Bij toepassing van een luchtwasser is meestal sprake van centrale afzuiging en verlaat de lucht op één plek de stal. Dit biedt goede mogelijkheden voor het terugwinnen van warmte uit de stallucht en uit de vloeistof van de warmtewisselaar.

Dit is vooral interessant voor zeugenbedrijven omdat die, meer dan vleesvarkenbedrijven, vaak afdelingen hebben met een behoefte aan warmte. Bijvoorbeeld de afdelingen met gespeende biggen.

Mogelijkheden van warmtepomp
Met een lucht/luchtwarmtewisselaar is het mogelijk om met ventilatielucht verse lucht op te warmen. Door gebruik te maken van een lucht/waterwarmtewisselaar die je koppelt aan een warmtepomp nemen de mogelijkheden verder toe. Ook warmte in het spoelwater van de luchtwasser is met een warmtepomp te benutten Een warmtepomp onttrekt warmte aan het opgewarmde water en is in staat om een temperatuurverschil te overbruggen.

Een warmtepomp kan met een goed rendement water opwarmen tot ongeveer 45 graden C. Door het ‘oppeppen’ naar een hogere temperatuur is een warmtepomp in staat om warmte die je eerst niet direct kon benutten, geschikt te maken voor verwarmingsdoeleinden. Bijvoorbeeld voor het verwarmen van biggennesten of de vloerverwarming in afdelingen met jonge vleesvarkens.

„Mits je slim investeert, is het heel interessant om de energie-efficiency van je bedrijf te verbeteren”, constateert Claesen van R&R-systems. ,,Wat dat betreft laten te veel varkenshouders kansen liggen.”

Klein beginnen
Nieuwbouw of renovatie bieden mogelijkheden om ook qua energie grote stappen te zette. Maar met ‘kleine’ maatregelen is ook in bestaande stallen veel te verdienen. Denk bijvoorbeeld aan:

Het gebruik van biggenlampen met een halveringsschakelaar;

Wees scherp op de afdelingstemperatuur. Eén graad onnodig verwarmen betekent een stijging van het energieverbruik met zo’n zeven procent.;

Noteer wekelijks de standen van de gas- en elektriciteitsmeters. Dit verschaft inzicht in het energiegebruik;

Vervang ventilatoren met triacregeling door een systeem met frequentieregelaars. Dit bespaart tot 70 procent elektriciteit en is daarom ook in bestaande stallen snel terugverdiend.