Indekken tegen sterke prijsschommelingen

De exacte oorzaak van de prijspiek van agrarische grondstoffen in 2007 en 2008 kan niemand verklaren. Specialisten zijn het wel eens over één ding: het was een samenloop van omstandigheden. Enerzijds door inkrimping van de voedselvoorraad, anderzijds door toegenomen speculatie op de termijnmarkten.

De inkrimping van de voedselvoorraad heeft verschillende redenen. Ten eerste is er door een groeiende wereldbevolking een grotere vraag naar voedsel. En de verstedelijking gaat ten koste van het totaal areaal aan landbouwgrond in de wereld. Daarnaast verschuift het eetpatroon door een toenemende welvaart van plantaardige naar meer dierlijke eiwitten. Ook de opkomst van biobrandstoffen heeft gevolgen voor de vraag naar gewassen. Als laatste zijn mislukte graanoogsten wereldwijd van grote invloed op het aanbod aan grondstoffen.

Markt aantrekkelijk voor speculanten
De gestegen grondstofprijzen in 2007 op de agrarische termijnmarkt, maakten die markt aantrekkelijk voor speculanten. Deze speculanten hebben als doel om door middel van een zogenoemd hedgefonds speculatieve winst te behalen. Een hedgefonds is gebaseerd op speculaties die het rendement moeten vergroten. Zo is in 2008 op de Franse termijnmarkt voor landbouwproducten vier keer de volledige Franse graanproductie verhandeld.

Daarnaast is het aantal speculanten op de agrarische termijnmarkt ook toegenomen omdat de instapdrempel is verlaagd. Via indexfondsen hebben ook particulieren vrij toegang tot de termijnmarkt. Het indexfonds is een computergestuurde methode om de resultaten in de aandelenmarkt te analyseren. Zo maken indexfondsen het voor iedereen mogelijk de strategie van grote beleggers te kopiëren.

De prijsstijging van de afgelopen jaren leerde ook dat planaardige en dierlijke eiwitmarkten wereldwijd elkaar beïnvloeden. Zo zorgde de stijgende veevoerprijzen voor onrust bij importerende landen over de beschikbaarheid van dierlijke eiwitten. Landen gingen een buffer inslaan om bij een dreigend voedseltekort voldoende voorraad te hebben.

Maar omdat de voedselschaarste uitbleef nam naderhand de vraag naar dierlijke producten af. Het gevolg was wereldwijd lage prijzen voor zuivel en vlees. Deze ontwikkeling toont ook aan dat de agrarische termijnmarken van Europa en de Verenigde Staten elkaar steeds sterker beïnvloeden.

Rol termijnmarkt verandert
De prijzen van grondstoffen hebben een grote invloed op de prijs van diervoeders. Voor viervijfde deel bepalen grondstoffen de kostprijs van diervoeders. Voorheen begaven diervoederfabrikanten zich vooral op de fysieke markt. Maar sinds de graanprijs steeds meer fluctueert, verandert de rol van de termijnmarkt.

Voor granen is de belangrijkste Europese termijnmarkt de Matif in Parijs. Wereldwijd geldt dit voor de Chicago Board of Trade. Diervoederfabrikanten beschouwen de termijnmarkt enerzijds als informatiebron om de markt beter te volgen, en anderzijds als instrument om zich in te dekken tegen te grote prijsfluctuaties.

Fluctuerende prijzen vergroten bij voerfabrikanten het belang van prijsrisicomanagement, beaamt algemeen directeur Wim Maaskant van Cehave Landbouwbelang. „Omdat grondstoffen een groot deel van de mengvoederprijzen beslaan is een goed inkoopbeleid van groot belang. Termijnmarkten maken een belangrijk deel uit van dat beleid. „We volgen de termijnmarkten in Parijs en Chicago. Maar de belangrijkste informatie verzamelen wij door kennisuitwisseling met onze inkopers in Europa”, aldus Maaskant.

Oogstverwachting speelt grote rol
Over hoe de graanprijs zich ontwikkelt, durven specialisten geen voorspellingen te doen. „De prijzen kunnen meer dan 40 euro stijgen of met 20 euro dalen. Het is grotendeels afhankelijk van de graanoogsten wereldwijd. Vooral de oogsten in belangrijke graangebieden in de VS en landen rondom de Zwarte Zee spelen een grote rol”, verklaarde Rob Fischer onlangs. Fischer is directeur van de International Agribusiness Group en expert op het gebied van agrarische grondstoffen.

Om de prijs voor varkens te volgen is er ook een varkenstermijnmarkt. De varkenstermijnmarkt in Nederland is in 2004 gefuseerd met die van Hannover. Vorige maand is bekend geworden dat de termijnmarkt komende zomer verhuisd naar Frankfurt. De Hannover beurs geldt in Europa als belangrijkste varkenstermijnmarkt. De Chicago Board of Trade is de belangrijkste mondiale graadmeter.

Om als varkenshouder te mogen handelen op de termijnmarkt moet je aan enkele voorwaarden voldoen. Als eerste moet de varkenshouder in het bezit zijn van een rekening bij een beleggingsbank. De Binckbank is de enige beleggingsbank in Nederland. In het derde kwartaal van dit jaar wordt het mogelijk om online te handelen via Saxo Trader. Door online transacties uit te voeren, is eenvoudiger en goedkoper handelen mogelijk.

Borgsom als zekerheid
Om te handelen op de varkenstermijnmarkt is het verplicht om een erkend termijnmakelaar aan te stellen die als tussenpersoon fungeert. Op de vleesvarkenstermijnmarkt moet minimaal een varkenscontract met 8.000 kilogram geslacht gewicht en borgsom van 900 euro bij zijn gestort. Voor de biggentermijnmarkt bedraagt de minimale hoeveelheid 100 biggen.

De borgsom geldt als zekerheid voor de bank dat het geld voorhanden is bij eventuele bijbetaling op de afrekendatum. Door de prijsschommeling op de termijnmarkt verandert per dag automatisch de borgsom. De totale kostprijs voor het handelen op de termijnmarkt bedraagt 1 cent per kilogram geslacht gewicht. Dit is inclusief beursfee, termijnmakelaar en Binckbank.

Termijnmakelaar Henry Dunnink ziet een trend van groeiende belangstelling van grotere varkenshouders voor de termijnmarkt. „In de VS is Chicago een markt waar veel varkenshouders actief zijn. Door schaalvergroting in Nederland is de termijnmarkt voor grotere varkensbedrijven een manier om een deel van de varkens in te dekken. Dit gebeurt mede onder druk van de bank.”

Verantwoord handelen
Het bedrijf FS-Innovators (FSI) uit Maastricht heeft een softwareprogramma ontwikkeld dat de fysieke en termijnmarktprijzen in relatie met elkaar brengt. „FSI Hedging Software stelt op wetenschappelijk basis een risicoprofiel samen waardoor verantwoord handelen op de termijnmarkt mogelijk is”, stelt FSI directeur Erik Walker.

Erik Walker en professor in termijnmarkten Joost Pennings zijn de grondleggers van het programma. Het programma bestaat uit databases met prijzen uit het verleden van zowel de fysieke als de termijnmarkt. Door actuele informatie aan het programma toe te voegen zijn de analysemogelijkheden groter en betrouwbaarder. Op basis van alle ingevoerde informatie berekent het softwareprogramma een risicoprofiel. De inkoper weet dan hoe veel hij zijn prijsrisico kan verminderen.

„Door het risico af te dekken wordt een groter prijsrisico in de fysieke markt verruild voor een kleiner basisrisico in de termijnmarkt”, stelt Walker. In eerste instantie richt het programma zich op de diervoeder- en graanverwerkende industrie. Mengvoederfabrikant Cehave Landbouwbelang heeft als eerste diervoederfabrikant ervaring met de FSI Hedging Software. „Door de verzamelde gegevens van ons bedrijf in te voeren geldt het softwareprogramma als hulpmiddel om goede analyses te maken. Zo kunnen wij weloverwogen beslissingen nemen ten aanzien van inkooprisico bij grondstoffen”, vertelt Maaskant de beweegredenen voor aanschaf.

Geen glazen bol
FSI wil zich in een later stadium ook richten op andere termijnmarkten. „Het programma is ook geschikt voor analyses van de vleesvarkens- en biggenmarkten”, vertelt Erik Walker. Hij benadrukt dat het programma goed moet worden geïnterpreteerd, en dat het geen glazen bol is die de toekomst voorspelt. „Het is een hulpmiddel om meer inzicht in de risico\'s te geven. De gebruiker bepaalt uiteindelijk zelf zijn handelswijze.\"

Waar op de fysieke markt klassieke leveringscontracten worden afgesloten is de termijnmarkt een plaats waar handelaren contracten afsluiten. Contractueel wordt vastgelegd een product op een vaste datum tegen een vooraf bepaalde prijs af te nemen. De dagprijs op de afrekendatum bepaalt wat de handelaar overhoudt. Het voordeel is dat zowel afnemers als leveranciers zich zo kunnen indekken tegen prijsschommelingen.

Termijnmarkten zijn voornamelijk het terrein van grote partijen die geïnteresseerd zijn in het tegengaan van prijsverschillen. Wie een contract afsluit op de termijnmarkt moet met een minimale hoeveelheid handelen, en een borgsom betalen. Dit maakt het voor kleinere spelers onaantrekkelijk om te handelen op de termijnmarkt.

FSIHS-Piglets
FSI Hedging Software brengt de fysieke en termijnmarktprijzen in beeld en analyseert de gegevens. Het bovenste grafiekgedeelte toont in het blauw de afwijking van de fysieke marktprijs ten opzichte van de termijnmarktprijs. Bij het onderste gedeelte is het verloop van beide marktprijzen in beeld gebracht. De analyse geeft een indicatie en is gebaseerd op de Vion notering (fysieke markt) en Hannover notering (termijnmarkt) in de periode 2005 t/m 2007.