Beoordelen liquiditeit vraagt goede prognose

„Terugkijkend over de laatste vier jaar, moet je bij de meeste varkenshouderijbedrijven concluderen dat de kasstroom te klein was. Oftewel, er is te weinig verdiend”, zegt Joan Jansen, specialist varkenshouderij bij de Gibo Groep. Jansen en andere varkenshouderijadviseurs maken drukke tijden door, omdat veel ondernemers zich bezinnen op de toekomst van hun varkenshouderijbedrijf.

Die bezinning heeft alles te maken met scherpere regels op het gebied van ammoniakuitstoot en dierenwelzijn, waaraan de stallen per 2013 moeten voldoen. De ammoniakeisen gelden eigenlijk al vanaf 2010. Alleen degenen die dit jaar een plan maken waarin staat hoe aan de normen voldaan gaat worden, mogen de daadwerkelijke stalaanpassingen uitstellen tot 2013.

Weinig zicht op liquiditeit
„Globaal kun je stellen, dat bedrijven met een langjarige voerwinst van minder dan 500 euro per zeug of 75 euro per gemiddeld aanwezig vleesvarken, geen toekomstkansen hebben”, stelt Jansen. Tegelijk verbaast de adviseur zich er over dat varkenshouders vaak maar betrekkelijk weinig zicht hebben op de ontwikkeling van hun liquiditeit.

„Velen gebruiken de stand van de rekening courant als een soort graadmeter. Dit kan echter leiden tot ongewenste verrassingen. Bijvoorbeeld als er ineens tienduizenden euro’s betaald moeten worden voor afvoer van mest.” Door te werken met kwartaalrapportages en daaraan gekoppelde liquiditeitsprognoses ontstaat meer inzicht in de te verwachten kasstroom.

In de eerste helft van 2009 waren de voerwinsten op de zeugenbedrijven goed. Bij de vleesvarkens was dat niet het geval. Daar beweegt de voerwinst zich momenteel rond de 35 euro per afgeleverd varken. In de eerste twee kwartalen van dit jaar was die voerwinst nog flink lager. Door de ongunstige verhouding tussen vlees- en biggenprijzen en de relatief hoge voerkosten, kwam er bij vleesvarkenshouders in de eerste helft van 2009 te weinig geld binnen.

Varkenshouders in acute geldnood
Hierdoor ontstonden op diverse vleesvarkensbedrijven liquiditeitsproblemen. „Een deel van de vleesvarkenshouders wist zich te redden met een buffer die ze in voorgaande jaren opgebouwd hebben. Anderen kwamen in acute geldnood”, constateert Frank Steenbreker, adviseur varkenshouderij bij Abab.

Om de eerste nood te ledigen is op diverse vleesvarkensbedrijven in overleg met de bank de aflossing tijdelijk stop gezet. In een aantal gevallen dienden vleesvarkenshouders een BBZ (Bijzondere Bijstand Zelfstandigen)-aanvraag in bij de gemeente. Adviseur Steenbreker kent ook voorbeelden van situaties, waarbij het houden van vleesvarkens in huurstallen problemen opleverde als gevolg van liquiditeitsproblemen.

Steenbreker: „In het algemeen geldt dat banken niet graag bereid zijn om varkens in huurstallen te financieren. Dat is lastig als je geld tekort komt. We zien in de praktijk dat biggenleveranciers en voerleveranciers soms bijspringen in knelsituaties. Maar dat is geen gezonde gang van zaken.”

Voortslepend probleem
Los van acute betalingsproblemen is de liquiditeitssituatie op een groot aantal varkensbedrijven niet om over naar huis te schrijven. Joan Jansen van de Gibo groep vertelt dat de afgelopen jaren op veel bedrijven de liquiditeitsontwikkeling zodanig verliep, dat ondernemers maar net aan hun betalingsverplichtingen konden voldoen. „Mogelijkheden om reserves te vormen, ontbraken echter veelal.”

Zowel Steenbreker als Jansen adviseren varkenshouders om goed in beeld te brengen, wat de kritieke voerwinst is voor de komende jaren. De kritieke voerwinst is de voerwinst die minimaal nodig is om aan alle betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. Komt de kritieke voerwinst hoger uit dan het behaalde niveau van de afgelopen jaren, dan is het zaak te zoeken naar mogelijkheden tot verlaging van de kritieke voerwinst of verhoging van de werkelijke voerwinst.”

„Globaal kun je daarbij onderscheid maken tussen verbeteringen op technisch en op financieel terrein. Steenbreker van Abab: „Soms zijn pijnlijke ingrepen nodig om aan de goede kant van de streep uit te komen.”

Technisch moet beter
Gibo-adviseur Jansen weet dat op het technische vlak vaak veel verbetering mogelijk is. „De afgelopen jaren zagen we dat met name zeugenhouders beter dan vleesvarkenshouders in staat bleken om qua technische resultaten vooruitgang te boeken. Dat heeft deels met genetische vooruitgang te maken, maar ook met ondernemerschap en bewustwording op het gebied van diergezondheid.”

„Op vleesvarkenshouderijen blijkt de benodigde vooruitgang lastiger te boeken. Vrijwel nergens groeien de varkens 900 gram per dag terwijl ze dat genetisch gezien wel kunnen. Naast ondernemerschap, spelen ook factoren als de biggenkwaliteit en maatwerk op het gebied van voeding een essentiële rol.”

Ook op financieel gebied kunnen bedrijven het nodige winnen. Als de liquiditeitssituatie onvoldoende is, uit zich dat vaak in een sterk negatieve stand van de rekening courant. Dat kost extra rente. Soms is het mogelijk om samen met de bank te komen tot het (gedeeltelijk) omzetten van de rekening courant naar een vaste lening.

„Dat kan over de totale financiering al gauw twee tot drie procent rente schelen”, vertelt Jansen. Wel adviseert hij om renterisico’s beperkt te houden, door niet voor de totale financiering te kiezen voor een variabele rente. Ook al lijkt dat momenteel aantrekkelijk vanwege een historisch lage stand van de Euribor-rente.

Mest en varkensrechten
Afzet van mest is op de meeste bedrijven een grote kostenpost met veel invloed op de liquiditeit. Joan Jansen adviseert regelmatig om prijsrisico’s op het gebied van mestafzet in te dammen en daarmee de kans op liquiditeitsproblemen te verkleinen. „Als je nu je mestafzet voor drie jaar kunt vastleggen op bijvoorbeeld vijftien euro per kuub, is dat misschien geen verkeerde keuze. Lukt dit niet, zorg dan voor mestafzet in het voorjaar.”

„Vaak staan varkenshouders huiverig tegenover meerjarige afspraken, omdat ze denken dat de prijs voor mestafzet volgend jaar misschien wel gezakt is naar 10 euro per kuub. Maar dan vergeten ze dat ze vorig jaar nog 25 euro betaalden. Als je 3.000 vleesvarkens hebt, praat je bij een verschil van 10 euro per kuub mest wel over 30.000 euro.”

Verkoop van varkensrechten en deze vervolgens terugleasen is een actie die soms wordt uitgevoerd om geld vrij te maken. Jansen is hierover terughoudend. „De overheid heeft aangegeven dat varkensrechten per 2015 verdwijnen. Maar of dat helemaal zeker is… Het is waarschijnlijk dat de overheid grip wil houden op de omvang van de varkenshouderij.”

Leasen van rechten is duur
Alleen op basis van milieuvergunningen is dat moeilijk. Nu verkopen van varkensrechten is in mijn ogen een beetje speculeren. Daar komt bij dat het leasen van varkensrechten erg duur is. Momenteel betaal je voor een leaserecht ongeveer twintig euro.”

Adviseur Steenbreker van Abab adviseert tenslotte kritisch te kijken of het bedrijf ruimte heeft om te reserveren. „Hoeveel voerwinst heb ik minimaal nodig om aan alle verplichtingen te kunnen voldoen en genoeg te reserveren? Kijk waar je de puntjes op de i kunt zetten om de kritieke voerwinst te verlagen. Door het doen van aflossingen, verlaag je de rentelasten en daalt de kritieke voerwinst.”

„In welke mate wordt deze kritieke voerwinst verhoogd door de noodzakelijke investeringen in 2012-2013, en bepaal aan de hand hiervan je strategie. De mate waarin een varkenshouder in staat is om de komende jaren te reserveren, bepaalt de investeringsruimte op termijn en dus de overlevingskansen van het bedrijf.”

Liquiditeitsprobleem verlichten
Maatregelen die op korte termijn een liquiditeitsprobleem kunnen verlichten, zijn onder andere:

kijk kritisch naar partijen waarmee je zaken doet, zorgen ze voor toegevoegde waarde of zijn het toegevoegde kosten;

streef als zeugenhouder naar het afleveren van een zo groot mogelijk aantal biggen van goede kwaliteit. Soms biedt de overstap naar een meerwekensysteem mogelijkheden om de productiviteit te verhogen;

spreek met partners haalbare en heldere doelstellingen af, om een ieder scherp te houden;

overweeg herfinanciering om een zwaar negatieve stand van de rekening courant op te heffen en rentelasten te verlagen;

overweeg verkoop van varkensrechten en weer terugleasen. Dit is niet zonder risico;

overleg met afnemers van dieren over het verkorten van uitbetalingstermijnen;

aflossingsvrij maken van financiering;

aanvraag van een BBZ-lening;

wees je bewust van je sterke en zwakke punten. In hoeverre kun je door een vorm van samenwerking met een collega varkenshouder elkaars capaciteiten benutten;

kritisch zijn op de privé-uitgaven en proberen neveninkomsten – bijvoorbeeld uit een baan van de partner buiten het bedrijf – te halen.

Leen niet van leveranciers
Leningen afsluiten bij crediteuren als de liquiditeit verslechtert, is niet slim. „Als je daarmee begint, verlies je volledig het overzicht over je financiële situatie”, vertelt Joan Jansen van de Gibo groep. „Verstandiger is een overzicht te maken van de nog te ontvangen gelden, zodat je weet op welke termijn de rekeningen kunnen worden betaald.”