Openheid bij overname van een familiebedrijf

Dit kan voor de ouders een zware dobber zijn. Ouders zien dat dingen blijven liggen, en geven daar hun mening over. „Hun kind mag geen fouten maken, dat is voor ouders moeilijk om te zien. Ouders vergeten hierbij dat hun kind zijn zelfstandige loopbaan op het bedrijf op een veel hoger niveau begint dan zij jaren geleden”, meent Van den Broek.

Ouders staan soms jaloers aan de zijlijn te kijken hoe hun kind het bedrijf in minder uren draaiend houdt, en er voor kiest om leuke dingen te doen. „Als kinderen er voor kiezen om meer tijd door te brengen met hun kinderen, realiseren de ouders dat ze dat zelf gemist hebben.”

Familie en bedrijf
„Bij een familiebedrijf heeft niemand ooit echt het bedrijf in handen. Ondanks de overname is het bedrijf van de vader en als de vader er niet meer is, staan de kinderen vaak al weer te trappelen.” Dat maakt een familiebedrijf wezenlijk anders dan andere bedrijven. Daarbij bestaan de verhoudingen binnen het familiebedrijf uit twee verschillende hiërarchische systemen: de familie en het bedrijf.

In het familiesysteem staan ouderen altijd boven de jongere generatie. Binnen het bedrijfssysteem staat de directeur boven het management en personeel. Binnen een familiebedrijf lopen deze systemen door elkaar. Bij een overname komt het kind binnen het bedrijf boven de ouder te staan. Volgens Van den Broek levert dit minder snel problemen op de communicatie binnen agrarische bedrijven verder professionaliseert.

„De gesprekken over het bedrijf moeten verplaatsen van de keukentafel naar het kantoor. Aan de keukentafel blijft er ruimte voor gesprekken over de familie.” Van den Broek geeft een voorbeeld van een overname die tot in de puntjes geregeld was. Vader had na de overname het bedrijf resoluut losgelaten, maar werd er echt ziek van. De schoondochter trok bij Van den Broek aan de bel.

In een gesprek met ouders en zoon vroeg Van den Broek de ouders op te schrijven welke taken zij binnen het bedrijf wilden blijven vervullen. Nadien vroeg ze de zoon om als directeur tegen zijn vader op te treden en te zeggen; ‘Pa, als je dit wilt blijven doen, betekent het dat je net als de rest van het personeel om zeven uur moet beginnen’. „Bij de vader kon je op het gezicht lezen dat hij op dat moment inzag dat zijn zoon de capaciteit had om het bedrijf te runnen”, aldus de bedrijfsinspirator.

Overname wordt verwacht
Veel varkenshouders die op het moment rond de veertig zijn, stellen zichzelf de volgende vragen; Gaan we door? Gaan we investeren? Is dit wat ik wil blijven doen? Wat wil ik dan wel? Volgens Van den Broek hebben sommige ondernemers in het verleden het bedrijf van hun ouders overgenomen, zonder dat ze zich daarbij goed afvroegen of dat wel was wat ze echt wilden. „Over bedrijfsovername wordt niet gesproken, dat wordt van je verwacht. Je rolt er in. Voor je ouders heb je alles over.”

Natuurlijk is het leuk voor een ondernemer als zijn kind het bedrijf overneemt. Maar de belangrijkste vraag bij een overname is: wil hij of zij het wel echt? Als die vraag gesteld en positief beantwoord is, volgt door mee te werken op het bedrijf, de test of de zoon/dochter wel de capaciteiten heeft om het bedrijf te runnen. Van den Broek geeft het voorbeeld van een twintigjarige jongen die op de rand van de bedrijfsovername stond, en besloot dat het niets voor hem was.

„Hij wilde niet met het bedrijf verder, maar wist niet hoe hij dat zijn ouders moest vertellen.” Van den Broek legt de situatie van veel agrarische bedrijven uit. „Voorouders hebben soms generaties geleden het bedrijf gesticht en daarmee een status verworven in de buurt. Zo’n twintig jarige jongen zegt op dat moment tegen al die generaties die voor het bedrijf gewerkt hebben: ‘ik wil het niet’. Dat is moeilijk.”

Stel de vraag aan broers en zussen
Ouders willen van nature alle kinderen gelijk behandelen. Het is zaak om daar bij een overname, als één of enkele kinderen het bedrijf overnemen, rekening mee te houden. Ouders hebben de mogelijkheid om het bedrijf voor minder dan de marktwaarde aan hun kind(eren) te verkopen. Het schenkingsdeel van de andere kinderen uit het gezin wordt dan gebruikt door de kinderen die het bedrijf overnemen. De andere kinderen uit het gezin lijken hierdoor benadeeld.

Volgens Van den Broek is het dan ook meer dan belangrijk om open kaart te spelen met alle kinderen. „Wanneer je andere kinderen buitensluit bij de overname, loop je het risico dat ze zich benadeeld gaan voelen, en de boel gaan opstoken.” Van den Broek geeft de nieuwe generatie het advies om hun broers of zussen openlijk de vraag te stellen.

‘Mag ik jouw schenkingsdeel gebruiken om het bedrijf voort te kunnen zetten?’ „Dit blijft een lastige vraag, maar in de meeste gevallen wordt deze vraag met een ja beantwoord.” Uiteindelijk moet wel goed duidelijk zijn hoe het geld onder alle kinderen verdeeld wordt als (een deel van) het bedrijf met meerwaarde verkocht wordt.

Zet adviseurs bij elkaar
In sommige gevallen van bedrijfsovername wordt pas in een laat stadium hulp van derden ingeschakeld. Van den Broek kan in een aantal van die gevallen alleen nog een diagnose stellen, vaak niet naar tevredenheid van de ondernemers. „Ik ben dan net een arts die op een te laat moment kanker diagnosticeert. Helaas kan ik daar dan weinig meer doen.”

Volgens de bedrijfsinspirator is het het mooist als meerdere adviseurs tegelijkertijd bij een bedrijfsovername betrokken worden. Zodat financieel, strategisch en emotionele punten van de overname tegelijkertijd bij de kop gepakt worden. Ook hiervan heeft Van den Broek een tekenend voorbeeld. „Een zoon gaat het bedrijf van zijn ouders overnemen. Hij heeft een niet zo’n goede relatie met zijn moeder, waarop een adviseur voorstelt dat de moeder na de overname op non-actief gesteld wordt binnen het bedrijf.”

„Ik zag het gezicht van de zoon op het moment van het voorstel veranderen, en vroeg hem wat er was. Hij zag dat niet zitten, omdat samenwerken met zijn moeder misschien de enige kans was om het goed te maken. De adviseur trok zijn voorstel meteen in.” Dat is volgens Van den Broek het mooie als er meerdere adviseurs aan tafel zitten. „Je kan direct op elkaar inspelen. ”

Tips voor overname familiebedrijf
1 Stel een bedrijfsplan op. Alle neuzen dezelfde kant op. Geeft een goed gevoel als je de prognoses waar kunt maken.

2 Maak een goede overlegstructuur, bijvoorbeeld een tweemaandelijks overleg met de vennoten.

3 Betrek ook de overige gezinsleden bij de overname, bijvoorbeeld via een jaarlijks familieberaad.

4 Zoek een goede adviseur. Iemand die je vertrouwt. Iemand die onderwerpen aansnijdt die je anders binnen het gezin of bedrijf niet zou bespreken.

5 Het boek Familie bv van Larry en Laura Colin. „Iedereen binnen het familiebedrijf die voornemens is het bedrijf in de familie te houden zou dit boek moeten lezen”, aldus Van den Broek