Compartimentering van invloed op kostprijs

Na amper twee jaar is compartimentering en de gevolgen daarvan weer een discussiepunt in de varkenssector. Compartimentering is een mooi woord voor gebiedsindeling waarbinnen varkensrechten kunnen en mogen worden verhandeld. Oorzaak van de hele discussie is de motie van Kamerlid Harm Evert Waalkens van de PvdA.

Waalkens diende op 22 april 2010 een motie in waarin hij vraagt om directe herinvoering van de compartimentering van dierrechten. Deze regeling was per 1 januari 2008 afgeschaft. Een grote voorstander toen voor afschaffing was het Kamerlid Ger Koopmans, die anno 2010 voor herinvoering pleit.

Milieuproblemen nemen toe
Een reden voor herinvoering is de toename van het aantal varkens. Dat is het geval in de voormalige concentratiegebieden, ondermeer in Brabant, waardoor de milieuproblemen toenemen. De motie van Waalkens is door de Tweede Kamer aangenomen. Hierdoor is de handel in varkensrechten tussen concentratiegebieden en vanuit niet-concentratiegebieden naar concentratiegebieden direct aan banden gelegd.

Dit alles resulteerde in prijsverschillen tussen de drie gebieden: Zuid, Oost en Overig. In de week voordat Waalkens de motie indiende, lag de prijs van benutbare varkensrechten tussen de 160 en 165 euro. Op 23 april schoot de prijs van varkensrechten in Zuid met 20 euro omhoog naar een prijs tussen 180 en 185 euro. In Oost lag de prijs rond 170 euro. In Overig bleef de prijs liggen tussen 160 en 165 euro.

De sector was gewaarschuwd
Ger Koopmans stelde destijds het afschaffen van de compartimentering voor omdat het systeem inflexibel was. Door opheffing konden varkenshouders vanaf 1 januari 2008 varkensrechten buiten het concentratiegebied kopen en verkopen. Hiermee zou de drang van varkenshouders afnemen om in dure gebieden rechten te verkopen om vervolgens in goedkopere gebieden te herstarten. Bovendien zou het prijsverschil tussen de concentratiegebieden verdwijnen, was het idee van Koopmans.

Gé Backus, onderzoeker van het Landbouw Economisch Instituut, onderzocht in 2005 de gevolgen van de afschaffing van de compartimentering voor de Brabantse varkensstapel. Een conclusie uit deze studie was dat wanneer de rechten vrij verhandelbaar werden, de rechten in Oost duurder zouden worden en in Zuid goedkoper ten opzichte van het oude systeem.

Bovendien voorspelde de onderzoeker een toename van de varkensstapel in concentratiegebied Zuid. Backus deed een aanname van een groei van 5 tot 6 procent. Het aantal varkens in Brabant groeide echter harder dan de studie van het LEI had berekend. In 2009 telde de provincie 5,5 miljoen varkens, dit aantal zou volgens de studie van het LEI pas in 2018 zijn bereikt.

Concurrentiepositie in gevaar
Leo Verheijen, adviseur van De Groene Belangenbehartiger (DGB), vindt het vreemd dat er nu een probleem wordt gemaakt van de groeiende varkensstapel in concentratiegebied Zuid. „Tijdens de invoering was de verwachting al dat er veel rechten naar de provincies Brabant en Limburg zouden gaan. Het was duidelijk dat in die gebieden varkenshouders wilden en zouden groeien. Ik verwacht dat de herinvoering van de gebiedsindeling effect heeft op de kostprijs.”

Banken en accountants durven niet snel een uitspraak te doen over het effect van de herinvoering op de kostprijs. Verheijen vindt dit niet vreemd, want volgens banken en bedrijfsadviseurs hoort de prijs van varkensrechten niet in de kostprijs. „In de kostprijsberekeningen van beiden kom je de post varkensrechten niet tegen”, zegt de adviseur van DGB.

Verheijen denkt hier anders over. Hij vindt dat de prijs van varkensrechten wel degelijk bij de kostprijs hoort. „In de afgelopen tien tot vijftien jaar hebben varkenshouders zeker de helft van de rechten die ze nu bezitten, bijgekocht. Dat is een fors bedrag.”

Goedkoopste producenten Europa
Twee jaar geleden berekende het LEI de kostprijs van vleesvarkens. Die kwam uit op 1,40 euro per kg geslacht gewicht, exclusief btw en kosten van varkensrechten. Voor een kostprijs inclusief productierechten adviseert het LEI 5 cent per kg geslacht gewicht te berekenen. Als de productierechten buiten de berekening worden gelaten zijn Nederland met Denemarken de goedkoopste producenten van Europa.

„Nemen wij de productierechten wel mee in de berekening, dan verliezen wij van Denemarken. Als door herinvoering van compartimentering de kostprijs toeneemt, komt Denemarken verder op voorsprong. Bovendien verwacht het LEI dat in 2013, de kostprijs inclusief de kosten van varkensrechten, naar 1,51 euro per kg zal stijgen. Dit ligt veel hoger dan de kostprijs in Denemarken”, vindt Verheijen.

Na 2013 meer duidelijkheid
Maarten Rooijakkers, voorzitter van de vakgroep varkenshouderij van ZLTO, denkt dat het effect van de herinvoering van de gebiedsindeling op de kostprijs minder sterk is dan Verheijen doet vermoeden. „Hoe groot het effect is, is mede afhankelijk van de prijsontwikkeling. Productierechten hebben altijd een negatief effect op de kostprijs. De kosten van varkensrechten zijn vrij hoog.”

„De compartimentering heeft geen effect op de kostprijs, maar veel meer op de ontwikkelingsmogelijkheden”, zegt econoom Robert Hoste van de Wageningen UR. „Door allerlei maatregelen en regelgeving, waar de sector de komende jaren mee te maken krijgt, zal het vinden van een geschikte locatie vanaf 2013 problematisch zijn”, vervolgt Hoste zijn verhaal.

Als alles gaat zoals het in plannen is vastgelegd, verdwijnen de productierechten na 2015. Op dat moment moet de mestbalans in orde zijn. Hoste heeft bedenkingen of dat kan worden gerealiseerd. „Om dat voor elkaar te krijgen, verwacht ik een krimp van de varkensstapel”, aldus Hoste. Een exact cijfer van de krimp is lastig te geven.

Effect op biggenexport
De econoom uit Wageningen schat een krimp van ongeveer 10 procent. „Ik denk dat de zeugenhouderij harder krimpt dan de vleesvarkens. Afslanking van de zeugenhouderij heeft effect op de biggenexport. Die zal afnemen, waar Denemarken blij mee zal zijn”, concludeert Hoste.

Hoste heeft niet het idee dat de varkenssector beseft dat ze in een moeilijk pakket zit en dat de varkensstapel zal moeten krimpen. „Men denkt dat de soep niet zo heet wordt gegeten als hij wordt opgediend. Demissionair minister Gerda Verburg heeft de regels versoepeld, waardoor stoppers nog door mogen gaan tot 2013. Hierdoor kunnen varkenshouders misschien wel denken dat het niet zo’n vaart loopt met de krimp van de varkensstapel”, sluit Robert Hoste af.