Nieuwe visie op voermarkt nodig

Werkt de varkenscyclus niet meer en blijft de prijspiek uit? Volgens LEI-deskundige Robert Hoste is de varkenscyclus nog springlevend. Alleen werkt het anders dan vroeger, legt hij uit. „Je zult zien dat door slechte marges het varkensaanbod in Europa iets zal krimpen en bij betere marges neemt dat weer toe.”

„De varkenscyclus is dus nog steeds actief, alleen is die minder voorspelbaar geworden door de relatie met de voerprijsschommelingen.” In het verleden ging het om schommelingen in de opbrengstprijs, de kostprijs bleef redelijk constant. Maar sinds een aantal jaren is dat gegeven niet meer zo.

Recordhoge voerprijzen
Hoste: „Begin 2008 bereikte de voerprijs een recordhoogte en het ziet er naar uit dat binnen niet al te lange tijd het prijsniveau van toen opnieuw wordt bereikt. Maar in de tussentijd is de opbrengstprijs niet hoger geworden. Integendeel, door de vraaguitval als gevolg van de dioxinecrisis is die zelfs gedaald. Ook moet er op korte termijn fors worden geïnvesteerd in de huisvesting. Vandaar de actiebereidheid in de sector.”

De analyse van Hoste verklaart het opmerkelijke standpunt van Eurocommissaris Dacian Ciolos, die liet weten met tegenzin akkoord te gaan met een opslagregeling. De Europese Commissie is namelijk van mening dat het probleem vooral bij de hoge veevoederprijs ligt. Ciolos benadrukt dat de situatie minder ernstig is dan in de zuivelsector in 2009. Zijn de rollen omgedraaid en vaart de Eurocommissaris opeens een liberaal en de Nederlandse overheid juist een regulerende koers?

Staatssecretaris Joop Atsma van Infrastructuur en Milieu zei tijdens de Nieuwjaarsreceptie van LTO in Den Haag dat de relatief trage besluitvorming over de hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid helemaal geen kwaad kan. „Juist op dit soort crisismomenten kan het best worden beoordeeld of je dit instrumentarium op de lange termijn wilt behouden.”

Liberaal versus conservatief
Hoe oordelen economen over het ingrijpen van de Europese Unie op de varkensmarkt? Professor Michiel Keyzer, werkzaam voor de Stichting Wereldvoedselvoorziening aan de Vrije Universiteit van Amsterdam: „Dit is symptoombestrijding, een puur politiek besluit. Op deze manier geef je de marktsignalen niet door die er wel zijn. Er is sprake van structurele overproductie; sanering zou logisch zijn.”

Hoogleraar agrarische economie en plattelandsbeleid Jack Peerlings van de Wageningen Universiteit (WUR) maakt onderscheid tussen de recente prijsval als gevolg van de dioxinecrisis en de structureel lage prijzen van de laatste jaren. „Varkenshouders kunnen er ook niets aan doen dat de prijs plotseling zo ineenklapt. De dioxinecrisis is een calamiteit die ingrijpen rechtvaardigt. Maar door de opkoop zal het prijsherstel vertragen. Iedereen weet dat het vlees boven de markt hangt en het is een in-elastische markt.”

„Een paar procent verschil in aanbod heeft grote gevolgen voor de prijs. Je kunt de vleesvarkensmarkt niet vergelijken met de zuivelmarkt. De zuivelmarkt is een wereldmarkt, de markt voor varkensvlees beperkt zich voor de Nederlandse varkenshouderij, hoofdzakelijk tot Europa. Deze markt is veel kleiner dan de wereldmarkt voor zuivel en de vraag naar varkensvlees in Europa stabiliseert.”

Net als Keyzer is Peerlings van mening dat de overheid in principe de handen af moet houden van de prijsvorming. „Het zou voor de blijvers beter zijn als er een aantal varkenshouders zouden vertrekken.” LEI deskundige Robert Hoste vindt de visie van de economen niet verrassend. „In het algemeen zijn economen liberaal denkende mensen. De overheid maakt een afweging tussen liberaal en conservatief gedachtegoed. Die afweging maakt LTO ook. Ga je ermee akkoord dat jaarlijks 5 procent van de boeren stopt? Dat heeft consequenties voor de vitaliteit en de werkgelegenheid op het platteland.”

Grotere voorraden
Alle kleine beetjes helpen, oordeelt ook LTO. Er dreigt een kaalslag op het platteland. Voorzitter Albert Jan Maat uitte in zijn nieuwsjaarsrede grote zorgen over de bedrijfsopvolging. Slechts een kwart van de bedrijfshoofden ouder dan 50 jaar heeft een opvolger. „Wie deze tendens als gegeven neemt, moet zich realiseren dat het gevolg daarvan een geweldige schaalvergrotingsslag is.”

„Er ontstaat sociale en groene verschraling van het platteland. De sector die de grootste bijdrage levert aan de Nederlandse export met 600.000 banen zal langzaam eroderen.” Eén van de speerpunten om de geschetste kaalslag tegen te gaan, is voorraadbeheer door de overheid. Er moeten wereldwijd grotere voedselvoorraden worden aangelegd.”

„Dan sla je twee vliegen in één klap. Als er nu graanvoorraden op de markt kunnen worden gebracht, zou dat de prijs dempen. Dat voorkomt voedselrellen en het zou de prijsstijging van veevoer ook matigen. In de zuivelsector worden om dezelfde reden de voorraden die in 2009 zijn opgekocht nu op de markt gebracht. Oververhitting tegengaan heet dat in jargon.

Particuliere opslag
Jack Peerlings van de WUR verwerpt het idee van strategisch voorraadbeheer, waarbij de Europese Unie opkoopt en zowel de ondergrens als de bovengrens in de prijsvorming bepaalt. „Dat wordt betaald met belastinggeld van de burger. Voedselzekerheid en het voorkomen van voedselrellen is in Europa helemaal geen issue. Bovendien is in de praktijk gebleken dat het niet werkt, al is het idee leuk.”

„Als de overheid aan voorraden kan verdienen, dan kunnen particulieren dat ook. Laat het aan de particuliere sector over om af te wegen of er voorraden worden aangelegd. Dan wordt het niet met belastinggeld van de burger betaald.” Zijn mening staat haaks op de visie van LTO. Vakgroepvoorzitter Annechien ten Have kaart aan dat de prijsval van 23 cent in Duitsland werd versterkt door Duitse slachterijen die gingen opkopen.

De kosten daarvan rekenden ze door in de prijs. Van speculatie wil ze de slachterijen niet betichten, maar het zou veel beter zijn als de overheid dit soort marktontwikkelingen voorkomt. Nu heeft het de varkenshouder geld gekost, aldus ten Have.

Massa geen kassa
Als de publiciteit over de dioxinevervuiling een paar weken uitblijft, keert de prijs snel terug op het niveau van voor de dioxinecrisis, relativeert Peerlings de discussie. Maar ook al waait de crisis snel over, dan nog blijft de vraag overeind hoe vraag en aanbod in de varkenshouderij beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Massa betekent niet langer kassa, benadrukt LTO’er Annechien ten Have.

„Alleen via kostprijsverlaging en schaalvergroting zullen we onze positie niet kunnen behouden. Alleen als we kwaliteit, duurzaamheid, dierenwelzijn en productiewijze vermarkten, is er perspectief. Een heidens karwei, omdat de producent in de regel voor de kosten opdraait. Maar er is geen andere weg en alleen in ketenverband.”

LTO noemt de NMa de grootste vriend van de kiloknaller. De verdeling van de marge en de regelgeving over prijsafspraken moet anders. Ten Have: „Ik heb de afgelopen weken voortdurend contact gehad met slachterijen en supermarkten. Jullie gaan geen misbruik maken van de situatie heb ik ze op het hart gedrukt en ze beloofden me dat niet te doen.”

Emotie bepaalt en betaalt
Professor en voormalig LNV-minister Cees Veerman denkt dat de varkenshouderij niet zozeer met een technisch-economische probleemstelling te maken heeft, maar met een ethisch filosofische. „De grenzen zijn bereikt van wat de burger verdraagt. Je kunt wel tegen mensen als Femke Halsema zeggen dat ze er geen verstand van hebben, maar ze gaan er toevallig wél over.”

„Het is geen kwestie van de productiemethode veranderen of sleutelen aan efficiëntie. De vleesmarkt draait om emotie. Waarom betaalt de consument ieder denkbaar bedrag voor kinderkleertjes? Omdat de baby straks die kleertjes draagt en dat mag wat kosten. Burgers geven het meeste geld uit aan het bevredigen van emoties. Rust, ruimte en een eerlijk product. Waarom heeft de agrarische sector in Frankrijk een goed imago?”

„Omdat de Parijzenaars aan het eind van de werkweek de enorme drukte kunnen ontvluchten en rust en ruimte vinden op het platteland. Dat gegeven biedt ook in Nederland kansen.” Veerman verkondigt een boodschap die overeenkomt met die van professor Michiel Keyzer van de Vrije Universiteit in Amsterdam.

„Alles waar de consument zich druk om maakt, biedt kansen, ook al lijken het bedreigingen. Ga voor gezondere varkens en zet diervriendelijkheid centraal. Voorkom overproductie en bescherm het product door etikettering. Richt je niet alleen op kostprijsbeheersing, dat is maar één afdeling van het bedrijf. Een onderneming heeft meer afdelingen!

NVV: Acties effectief
NVV voorzitter Wyno Zwanenburg blikt tevreden terug op de acties die door het hele land bij slachterijen werden gehouden. „De beeldvorming was goed en zowel de supermarkten als de staatssecretaris wilden direct praten. Iedereen ziet in dat de prijsvorming en de verdeling van de marges anders moeten. Supermarkten hebben geen prikkels om de voerprijs door te berekenen aan de consument en ze zijn bang voor de NMa.” De NVV is sceptisch over de opslagregeling, omdat het vlees boven de markt blijft hangen.