‘Toetsingskader endotoxinen vooralsnog een brug te ver’

Endotoxinen ofwel LPS (Lipopolysacharide) zijn celwandresten van de zogenaamde gram-negatieve bacteriën. Dit zijn over het algemeen de schadelijke bacteriën. Bij het afsterven van de bacteriën komen deze endotoxinen vrij. Uit de vele onderzoeken blijkt dat de restdeeltjes (long)ontstekingen kunnen veroorzaken. Ze zijn daarentegen bij kleine hoeveelheden ook in staat het immuunsysteem te activeren om een weerstandsreactie op te bouwen met antistoffen, waardoor mensen mogelijkerwijs minder allergisch worden. De endotoxinen binden zich aan stofdeeltjes of waterdruppels. Op deze manier kunnen endotoxinen zich verspreiden in de omgeving. Endotoxinen komen algemeen voor en zijn niet enkel afkomstig van veehouderijbedrijven.

Onafhankelijk onderzoek

Het toetsingskader gaat echter niet uit van de eventuele positieve effecten, maar juist uit van de vermoedelijke schadelijkheid. Die schadelijkheid in verband met veehouderijen is nooit bewezen. Er is volgens de POV nog veel onduidelijkheid over de verspreiding van endotoxinen vanuit veehouderijbedrijven en de gevolgen voor de gezondheid van omwonenden. Ze baseert haar uitspraak op een onafhankelijke en wetenschappelijke literatuurstudie uitgevoerd door OLFASCAN in samenwerking met het Vlaamse Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO).

Flink gedaald

In de literatuurstudie van OLFASCAN is de huidige kennis omtrent mogelijke relaties tussen varkenshouderijen en gezondheid van omwonenden op een rij gezet. Hierbij wordt ingegaan op de mogelijke gezondheidseffecten van ammoniak, fijnstof en endotoxinen. Wat opvalt, is dat de afgelopen jaren de uitstoot van ammoniak en fijnstof in de varkenshouderij flink is gedaald. Op emissies van endotoxinen is in deze studie de nadruk gelegd, omdat over de verspreiding hiervan relatief weinig bekend is. De bestaande onderzoeken resulteerden in tegenstrijdige conclusies, waardoor er tot op heden geen consensus bestaat over een relatie tussen emissies uit de veehouderij en de gezondheid van omwonenden.

Brabants toetsingskader

Hoewel de overheid op dit moment een landelijk toetsingskader voor endotoxinen ontwikkelt, ging dit voor Brabant te langzaam. Daarom stelde het Brabantse Ondersteuningsteam Veehouderij en Volksgezondheid de ‘Notitie Handelingsperspectieven Veehouderij en Volksgezondheid: Endotoxine toetsingskader 1.0’ op. Dit document kan gebruikt worden bij vergunningverlening aan veehouderijen en in het kader van ruimtelijke ordening. Uitgangspunt van het toetsingskader is de advieswaarde van de Gezondheidsraad van 30 EU/m3 (eenheden per kubieke meter) voor endotoxinen. In het Toetsingskader endotoxinen zijn afstanden bepaald die een te hoge blootstelling aan endotoxinen zullen voorkomen. Voor vleeskuikens, legkippen en vleesvarkens zijn afstandsgrafieken opgesteld. Maar de Raad van State en de rechtbank van Oost-Brabant kwamen beide tot min of meer dezelfde conclusie, zij het iets anders geïnterpreteerd, dat het Toetsingskader 1.0 niets toevoegde aan de bescherming van de volksgezondheid. Het kon namelijk niet worden vastgesteld dat de advieswaarde werd overschreden ofwel hoe groot de blootstelling van endotoxinen was. Bovendien was de berekening van de advieswaarde ook te onduidelijk.

Integrale aanpak stalklimaat

In het licht van deze juridische uitspraken, de grote onzekerheid over de gezondheidseffecten en gebrek aan relevante wetenschappelijke bewijslast is het erg voorbarig om nu al met een landelijk toetsingskader voor endotoxinen te komen. De POV ziet meer in de ontwikkelingen in de sector met een Integrale aanpak voor stalklimaat. Wanneer de fijnstofconcentratie in de stal wordt verlaagd, heeft dit volgens de belangenbehartiger waarschijnlijk indirect als bijkomend effect dat het de endotoxinenconcentraties verlaagt. Dit sluit aan bij het speerpunt van de POV om via een integrale benadering het stalklimaat van bestaande en nieuwe stallen te verbeteren. ‚Het verbeteren van het klimaat in de stal heeft een positief effect voor de varkens die er leven, mensen die er werken en de directe omgeving. Op verbeteren van het stalklimaat moet wat ons betreft de focus liggen. De kans is groot dat we dan tot de conclusie komen dat een toetsingskader voor endotoxinen overbodig is”, zegt Ingrid Jansen, voorzitter POV.