Fotoserie: Eerste schweinebaron van Oost-Duitsland
Als ambitieuze twintigers zochten Eric Arts en Marc Bolder vlak na de val van de muur het avontuur in Oost-Duitsland op. Ze kochten als eerste Nederlanders een voormalig agrarisch staatsbedrijf met 6.900 zeugen en verbouwde het in bijna tien jaar. In het laatste decennium hebben ze zich vooral buiten de varkenshouderij begeven. Bekijk hier de fotoreportage van hun bedrijf Bolart en lees het hele verhaal in de Pig Business van donderdag 2 mei.
![Bolart GMBH Tornitz is gedeeld eigendom van Eric Arts (46) en Marc Bolder (49). Als ambitieuze twintigers zochten beiden vlak na de val van de muur het avontuur in Oost-Duitsland. Ze kochten als eerste Nederlanders een voormalig agrarisch staatsbedrijf me](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/364ef5a70.-thumbnail.jpg)
![Eric Arts (foto) is afkomstig uit Ledeacker (N.-Br.) en is niet van boerenafkomst. Zijn compagnon Bolder wel. Hij is opgegroeid op een boerderij in Ottersum (L.). Begin 1991 kochten ze een oud-staatsbedrijf in Tornitz en ze vertrokken definitief naar Oost](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/bb508c9d3.-thumbnail.jpg)
![Na een half jaar onderhandelen met de Treuhand (agentschap dat voormalig Oostduitse bedrijven privatiseerde) weten Arts en Bolder het bedrijf te bemachtigen in 1991. Arts bestrijdt dat het om een symbolisch bedrag van 1 Duitse mark gaat. „Het bedrag was g](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/794c471a2.-thumbnail.jpg)
![Halverwege 1991 trekken ze definitief naar het bedrijf dat dan nog maar 800 zeugen telt. De beginjaren zijn moeilijk. De dieren kampen met veel ziektes. Geld voor jonge opfokdieren hebben ze niet. Ze gaan met rotatiekruising aan de slag. Ze spenen gemidde](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/07637e0e0.-thumbnail.jpg)
![Eén van de twee hygiënesluizen waar de medewerkers zich douchen voordat ze de stallen betreden. De bedrijfskleding wordt iedere dag in de eigen wasserij gewassen. In totaal werken er 42 personeelsleden in de stallen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/c4850f255.-thumbnail.jpg)
![Na het douchen lopen de medewerkers met badslippers via een lange gang naar de uiteindelijke toegang van de stallen. Hier trekken ze eerst de laarzen aan, zodat de kantine en douches altijd schoon blijven.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/a5a9704e1.-thumbnail.jpg)
![Twee centrale gangen zijn er binnen het bedrijf die elk 343 meter lang zijn. De eerste centrale gang vormt de centrale verbinding voor het zeugenbedrijf en de tweede gang voor het vleesvarkensbedrijf.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/cca63dcb9.-thumbnail.jpg)
![Er zijn drie dekstallen binnen het bedrijf. Het zeugenbedrijf is in drie gelijke bedrijven verdeeld die alle drie exact gelijk zijn. Het geeft de leiding van Bolart de mogelijkheid om de productieresultaten te controleren en met elkaar te vergelijken.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/4ad4e1f27.-thumbnail.jpg)
![Eén van de drie tussenwachtstallen waar de zeugen vijf weken na het dekken verblijven. Er moet nog deels worden omgebouwd naar groepshuivesting bij de dragende zeugen. Na meer dan een decennium geen veranderingen op Bolart, moet er nu weer worden geïnvest](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/35e1a03f1.-thumbnail.jpg)
![Eén van de vele eindwachtstallen waar de zeugen tot het afbiggen verblijven, hier is de ombouw naar groepshuisvestiging in volle gang. Na de verbouwing telt Bolart in totaal 6.000 zeugen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/9b326be61.-thumbnail.jpg)
![De centrale gang tussen de dekafdelingen en de wachtstallen. Alle afdelingen binnen het bedrijf werken afzonderlijk van elkaar. Er zijn altijd tussenfases ingebouwd. Niemand mag op een ander wachten. Alles is vastgelegd in werkschema’s.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/6a25375f4.-thumbnail.jpg)
![Het bedrijf telt 45 kraamstallen. De afdelingen zijn voorzien van deltabuizen, vloerverwarming en ieder hok heeft nog een extra warmtelamp voor de eerste week na het biggen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/25cb14957.-thumbnail.jpg)
![Vorig jaar speende Bolart gemiddeld 26,5 big per zeug. Het aantal levend geboren biggen bedroeg 11,7 met 1,1 doodgeboren big per worp en 6,65 procent uitval tot spenen. Het afbigpercentage was 83 procent over 2012.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/096bb24d2.-thumbnail.jpg)
![De gespeende biggenafdelingen binnen het bedrijf. In totaal heeft Bolart 69 biggenafdelingen In de loop der jaren zijn de productieresultaten gestegen. De stallen zijn niet meer berekend op het aantal biggen, waardoor er nu gespeende biggenafdelingen bij](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/fe7a85708.-thumbnail.jpg)
![Naast de 6.000 zeugen houdt Bolart 29.000 vleesvarkens. Er zijn 49 vleesvarkensafdelingen binnen het bedrijf. De gemiddelde groei per dag is 810 gram met een voederconversie van 2,6. De uitval bij de vleesvarkens is 2 procent.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/d33bf4881.-thumbnail.jpg)
![Nu worden de biggen op een gewicht van 23 kg opgelegd als vleesvarken. Het streefgewicht is 35 kg. Door het lagere opleggewicht kunnen er nu minder rondes worden gedraaid in de vleesvarkensstal. Na de verbouwing willen Arts en Bolder jaarlijks 90.000 bigg](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/c245902f7.-thumbnail.jpg)
![Het bedrijf verzorgt zelf de geltenopfok. Al decennialang heeft het bedrijf geen varkens meer aangevoerd van buitenaf.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/b62383b15.-thumbnail.jpg)
![Met 42 personeelsleden heeft het bedrijf uitgebreide voorzieningen. Er is een eigen bedrijfskeuken met kantine. In de kantine van het bedrijf pauzeren de medewerkers twee keer per dag.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/5edd496e8.-thumbnail.jpg)
![De eigen voerfabriek die ze in 1995 zelf hebben gebouwd. Al het voer voor de varkens wordt hier bereid. Op dit moment wordt hier 36.000 ton droogvoer gemaakt, om vervolgens in de brijvoerkeuken tot brijvoer te worden verwerkt.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/8bbcae529.-thumbnail.jpg)
![De afgelopen jaren is Bolart veel meer geworden dan alleen een varkensbedrijf. Zo is geïnvesteerd in zonne- en windenergie. Arts is momenteel druk met de ontwikkeling van een nieuw windmolenpark met zes windturbines. Samen met de twee huidige windturbines](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/f2ad47619.-thumbnail.jpg)
![De eigen biogasinstallatie(626 kWh) aan de overkant van de weg. Hier wordt alle mest uit het varkensbedrijf verwerkt. De geproduceerde stroom wordt aan de energiemaatschapij verkocht en de restwarmte wordt benut om de stallen te verwarmen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/a8b688089.-thumbnail.jpg)
![In 2000 werd er voor 270 hectare aan akkerbouwgrond gekocht. Destijds werd de grond voor 2.500 euro per hectare gekocht. Inmiddels is de prijs gestegen naar gemiddeld 15.000 euro per hectare. Al het werk op de akkers besteedt Bolart uit aan de loonwerker.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/2e0ef3751.-thumbnail.jpg)
![Bolart ligt midden in een bos van naaldbomen. In 2004 hebben beide ondernemers de 530 hectare bos gekocht. Het bos wordt nu voor productiehout gebruikt en om te jagen. Ook dit hebben de voormalig Nederlanders helemaal uitbesteed.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/ff4cfd311.-thumbnail.jpg)
![In 2004 heeft Bolart een failliet vleesverwerkingsbedrijf overgenomen met een capaciteit van 250 varkens per week. Daarnaast is er het afgelopen decennium flink geïnvesteerd in onroerend goed. In het nabijgelegen Dresden heeft Bolart meer dan 500 appartem](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/b91955942.-thumbnail.jpg)
![Met zijn gezin woont Marc Bolder op het varkensbedrijf in het dorpje Tornitz. Eric Arts woont op een uur rijden van het dorpje Tornitz. Naast mede-eigenaar van Bolart is Arts de voormalige zwager van Bolder. Samen met zijn ex-vrouw heeft Eric Arts drie ki](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/699551f20.-thumbnail.jpg)
![Bolart GMBH Tornitz is gedeeld eigendom van Eric Arts (46) en Marc Bolder (49). Als ambitieuze twintigers zochten beiden vlak na de val van de muur het avontuur in Oost-Duitsland. Ze kochten als eerste Nederlanders een voormalig agrarisch staatsbedrijf me](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/364ef5a70.-detail.jpg)
![Eric Arts (foto) is afkomstig uit Ledeacker (N.-Br.) en is niet van boerenafkomst. Zijn compagnon Bolder wel. Hij is opgegroeid op een boerderij in Ottersum (L.). Begin 1991 kochten ze een oud-staatsbedrijf in Tornitz en ze vertrokken definitief naar Oost](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/bb508c9d3.-detail.jpg)
![Na een half jaar onderhandelen met de Treuhand (agentschap dat voormalig Oostduitse bedrijven privatiseerde) weten Arts en Bolder het bedrijf te bemachtigen in 1991. Arts bestrijdt dat het om een symbolisch bedrag van 1 Duitse mark gaat. „Het bedrag was g](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/794c471a2.-detail.jpg)
![Halverwege 1991 trekken ze definitief naar het bedrijf dat dan nog maar 800 zeugen telt. De beginjaren zijn moeilijk. De dieren kampen met veel ziektes. Geld voor jonge opfokdieren hebben ze niet. Ze gaan met rotatiekruising aan de slag. Ze spenen gemidde](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/07637e0e0.-detail.jpg)
![Eén van de twee hygiënesluizen waar de medewerkers zich douchen voordat ze de stallen betreden. De bedrijfskleding wordt iedere dag in de eigen wasserij gewassen. In totaal werken er 42 personeelsleden in de stallen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/c4850f255.-detail.jpg)
![Na het douchen lopen de medewerkers met badslippers via een lange gang naar de uiteindelijke toegang van de stallen. Hier trekken ze eerst de laarzen aan, zodat de kantine en douches altijd schoon blijven.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/a5a9704e1.-detail.jpg)
![Twee centrale gangen zijn er binnen het bedrijf die elk 343 meter lang zijn. De eerste centrale gang vormt de centrale verbinding voor het zeugenbedrijf en de tweede gang voor het vleesvarkensbedrijf.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/cca63dcb9.-detail.jpg)
![Er zijn drie dekstallen binnen het bedrijf. Het zeugenbedrijf is in drie gelijke bedrijven verdeeld die alle drie exact gelijk zijn. Het geeft de leiding van Bolart de mogelijkheid om de productieresultaten te controleren en met elkaar te vergelijken.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/4ad4e1f27.-detail.jpg)
![Eén van de drie tussenwachtstallen waar de zeugen vijf weken na het dekken verblijven. Er moet nog deels worden omgebouwd naar groepshuivesting bij de dragende zeugen. Na meer dan een decennium geen veranderingen op Bolart, moet er nu weer worden geïnvest](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/35e1a03f1.-detail.jpg)
![Eén van de vele eindwachtstallen waar de zeugen tot het afbiggen verblijven, hier is de ombouw naar groepshuisvestiging in volle gang. Na de verbouwing telt Bolart in totaal 6.000 zeugen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/9b326be61.-detail.jpg)
![De centrale gang tussen de dekafdelingen en de wachtstallen. Alle afdelingen binnen het bedrijf werken afzonderlijk van elkaar. Er zijn altijd tussenfases ingebouwd. Niemand mag op een ander wachten. Alles is vastgelegd in werkschema’s.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/6a25375f4.-detail.jpg)
![Het bedrijf telt 45 kraamstallen. De afdelingen zijn voorzien van deltabuizen, vloerverwarming en ieder hok heeft nog een extra warmtelamp voor de eerste week na het biggen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/25cb14957.-detail.jpg)
![Vorig jaar speende Bolart gemiddeld 26,5 big per zeug. Het aantal levend geboren biggen bedroeg 11,7 met 1,1 doodgeboren big per worp en 6,65 procent uitval tot spenen. Het afbigpercentage was 83 procent over 2012.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/096bb24d2.-detail.jpg)
![De gespeende biggenafdelingen binnen het bedrijf. In totaal heeft Bolart 69 biggenafdelingen In de loop der jaren zijn de productieresultaten gestegen. De stallen zijn niet meer berekend op het aantal biggen, waardoor er nu gespeende biggenafdelingen bij](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/fe7a85708.-detail.jpg)
![Naast de 6.000 zeugen houdt Bolart 29.000 vleesvarkens. Er zijn 49 vleesvarkensafdelingen binnen het bedrijf. De gemiddelde groei per dag is 810 gram met een voederconversie van 2,6. De uitval bij de vleesvarkens is 2 procent.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/d33bf4881.-detail.jpg)
![Nu worden de biggen op een gewicht van 23 kg opgelegd als vleesvarken. Het streefgewicht is 35 kg. Door het lagere opleggewicht kunnen er nu minder rondes worden gedraaid in de vleesvarkensstal. Na de verbouwing willen Arts en Bolder jaarlijks 90.000 bigg](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/c245902f7.-detail.jpg)
![Het bedrijf verzorgt zelf de geltenopfok. Al decennialang heeft het bedrijf geen varkens meer aangevoerd van buitenaf.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/b62383b15.-detail.jpg)
![Met 42 personeelsleden heeft het bedrijf uitgebreide voorzieningen. Er is een eigen bedrijfskeuken met kantine. In de kantine van het bedrijf pauzeren de medewerkers twee keer per dag.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/5edd496e8.-detail.jpg)
![De eigen voerfabriek die ze in 1995 zelf hebben gebouwd. Al het voer voor de varkens wordt hier bereid. Op dit moment wordt hier 36.000 ton droogvoer gemaakt, om vervolgens in de brijvoerkeuken tot brijvoer te worden verwerkt.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/8bbcae529.-detail.jpg)
![De afgelopen jaren is Bolart veel meer geworden dan alleen een varkensbedrijf. Zo is geïnvesteerd in zonne- en windenergie. Arts is momenteel druk met de ontwikkeling van een nieuw windmolenpark met zes windturbines. Samen met de twee huidige windturbines](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/f2ad47619.-detail.jpg)
![De eigen biogasinstallatie(626 kWh) aan de overkant van de weg. Hier wordt alle mest uit het varkensbedrijf verwerkt. De geproduceerde stroom wordt aan de energiemaatschapij verkocht en de restwarmte wordt benut om de stallen te verwarmen.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/a8b688089.-detail.jpg)
![In 2000 werd er voor 270 hectare aan akkerbouwgrond gekocht. Destijds werd de grond voor 2.500 euro per hectare gekocht. Inmiddels is de prijs gestegen naar gemiddeld 15.000 euro per hectare. Al het werk op de akkers besteedt Bolart uit aan de loonwerker.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/2e0ef3751.-detail.jpg)
![Bolart ligt midden in een bos van naaldbomen. In 2004 hebben beide ondernemers de 530 hectare bos gekocht. Het bos wordt nu voor productiehout gebruikt en om te jagen. Ook dit hebben de voormalig Nederlanders helemaal uitbesteed.](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/ff4cfd311.-detail.jpg)
![In 2004 heeft Bolart een failliet vleesverwerkingsbedrijf overgenomen met een capaciteit van 250 varkens per week. Daarnaast is er het afgelopen decennium flink geïnvesteerd in onroerend goed. In het nabijgelegen Dresden heeft Bolart meer dan 500 appartem](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/b91955942.-detail.jpg)
![Met zijn gezin woont Marc Bolder op het varkensbedrijf in het dorpje Tornitz. Eric Arts woont op een uur rijden van het dorpje Tornitz. Naast mede-eigenaar van Bolart is Arts de voormalige zwager van Bolder. Samen met zijn ex-vrouw heeft Eric Arts drie ki](https://www.pigbusiness.nl/site/assets/files/0/09/220/699551f20.-detail.jpg)
Tekst: Ruben van Boekel
Beeld: Ruben van Boekel, Bolart